Wiele obiektów żydowskiego dziedzictwa znajduje się w stanie wymagającym podjęcia pilnych działań konserwatorskich i renowacyjnych – wskazują organizatorzy dwudniowego Forum Pamięci o Dziedzictwie Żydowskim w Polsce, które rozpocznie się w najbliższą środę w Gliwicach.
Miejscem spotkania poświęconego przede wszystkim cmentarzom żydowskim w Polsce będzie oddział Muzeum w Gliwicach - Dom Pamięci Żydów Górnośląskich. To dawny dom przedpogrzebowy gliwickiej gminy żydowskiej, odrestaurowany w ostatnich latach dzięki wsparciu samorządu.
Do udziału w Forum zaproszono m.in. przedstawicieli Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Związku Miast Polskich, Śląskiego Konserwatora Zabytków, Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy, administracji samorządowej, gmin żydowskich oraz organizacji pozarządowych.
Przedstawiciele gliwickiego Muzeum podkreślają, że obiekty kultury i kultu religijnego polskich Żydów są integralną częścią narodowego dziedzictwa kulturowego. W okresie II wojny światowej większość z nich została zdewastowana lub unicestwiona przez niemieckiego okupanta. Te nieliczne, cudem zachowane, ulegały w okresie PRL stopniowej degradacji i zniszczeniu; procesy te postępowały również w ostatnich latach.
"Okaleczone przez czas i zaniedbanie, materialne ślady żydowskiej obecności na ziemiach polskich są jak niemy wyrzut sumienia widniejący w krajobrazie wielu miast i wsi. Mimo szeregu działań podejmowanych na rzecz ich ocalenia przez władze administracyjne różnych szczebli, a także organizacje żydowskie i stowarzyszenia społeczne, wciąż zbyt wiele obiektów żydowskiego dziedzictwa znajduje się w stanie wymagającym podjęcia pilnych działań konserwatorskich i renowacyjnych" - wskazują organizatorzy gliwickiej konferencji.
Organizowane przez Muzeum w Gliwicach spotkania w Domu Pamięci Żydów Górnośląskich w ramach programu Forum Pamięci o Dziedzictwie Żydowskim w Polsce mają służyć upowszechnieniu wiedzy o możliwościach i sposobach ochrony dziedzictwa żydowskiego w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem Górnego Śląska. Pierwsze z nich, zaplanowane na 20–21 listopada, będzie dotyczyć cmentarzy żydowskich w Polsce.
Uczestnicy Forum omówią m.in., jak kwestie ochrony cmentarzy żydowskich reguluje polskie prawodawstwo oraz jakie działania na rzecz ochrony cmentarzy żydowskich podejmują władze państwowe, samorządowe, gminy żydowskie i organizacje pozarządowe. Specjaliści zastanowią się także, w jaki sposób powstrzymać postępującą degradację tych obiektów i jakie działania w tym zakresie podejmuje się w innych krajach europejskich. Tematem dyskusji będzie także to, jak dokumentować żydowskie cmentarze i zachować je w zbiorowej pamięci.
"Celem spotkania jest przede wszystkim wymiana wiedzy i doświadczeń o szeroko rozumianej opiece nad cmentarzami żydowskimi, a w efekcie opracowanie katalogu dobrych praktyk, który mógłby stanowić kompendium wiedzy na temat możliwości i sposobów ochrony cmentarzy żydowskich w Polsce. Chcielibyśmy, aby w dalszej kolejności wspomógł on instytucje dysponujące odpowiednimi narzędziami i środkami, ale nieposiadające wiedzę i umiejętności, aby systematycznie i efektywnie dbać o żydowskie nekropolie" - podali organizatorzy Forum.
Dom Pamięci Żydów Górnośląskich, gdzie odbędzie się konferencja, zbudowano w latach 1902-03 jako dom przedpogrzebowy przy nowym cmentarzu żydowskim w Gliwicach. Zaprojektował go Max Fleischer (1841-1905) - austriacki architekt, twórca wielu synagog, a także innych budowli sakralnych i świeckich w Wiedniu oraz na terenie Austrii, Czech i Moraw.
Obiekt został wzniesiony zgodnie z wytycznymi religijnymi dla miejsca, gdzie przygotowywano zmarłego do ostatniej drogi. Składał się z trzech głównych części: centralnej, reprezentacyjnej sali modlitewnej z wyjściem bezpośrednio na cmentarz, kostnicy, gdzie przygotowywano zmarłego do pochówku zgodnie z przepisami religii żydowskiej, oraz mieszkania stróża. Po 1945 r. cmentarz i dom przedpogrzebowy użytkowała powojenna gmina żydowska działająca w Gliwicach, w części bocznej zaś znajdowało się mieszkanie dozorcy. Z czasem przestano korzystać z budynku i zaczął on popadać w ruinę. W 2003 r. obiekt został wpisany do rejestru zabytków, a w 2007 r. gmina żydowska przekazała go samorządowi Gliwic. W 2012 r. prezydent miasta podjął decyzję o odrestaurowaniu budynku i przekształceniu go w oddział Muzeum w Gliwicach. Rewitalizację obiektu sfinansowano w całości z budżetu miasta. (PAP)
autor: Marek Błoński
mab/ pad/
