Przedwojenny modernistyczny gmach dzisiejszego Muzeum Górnośląskiego w centrum Bytomia został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego – poinformowały w środę służby prasowe miasta oraz Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.
Jak zaznaczyli przedstawiciele GZM, budynek zaliczany jest do znaczących dzieł architektury okresu międzywojennego w skali regionu. Gmach główny, charakterystyczny dla niemieckiego funkcjonalizmu, został wzniesiony w latach 1929-30. Za pomocą prostych środków stworzono monumentalną budowlę, która stała się ważnym elementem tkanki miejskiej Bytomia.
W obszernej informacji na stronach bytomskiego magistratu zaznaczono, że powstanie budynku przy placu Jana III Sobieskiego (dawnego Moltkeplatz),było nie tylko dowodem na znaczenie miasta w okresie międzywojennym w Niemczech, ale też było odpowiedzią na utworzenie w polskich Katowicach Muzeum Śląskiego.
Bytomski samorząd przypomniał, że budynek, który dzisiaj jest siedzibą Muzeum Górnośląskiego - pierwotnie był siedzibą trzech instytucji - Miejskiej Kasy Oszczędności, Biblioteki Miejskiej oraz Górnośląskiego Muzeum Krajowego. 6 grudnia ub. roku Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach zdecydował o wpisaniu gmachu do rejestru zabytków nieruchomych woj. śląskiego.
„Oszczędna bryła budynku, składająca się z dwóch skrzydeł połączonych przewiązką, jest wyrazem umiejętnego operowania prostymi formami architektonicznymi i kontrastami materiałów” – napisano w decyzji śląskiego wojewódzkiego konserwatora.
„Na uwagę zasługuje fasada gmachu wystawowego - żelbetowa kratownica, oparta na siatce rastra, z wycofanymi dwiema dolnymi kondygnacjami, co pozwoliło na stworzenie podcieni i wykorzystanie szkieletu w charakterze monumentalnego portyku filarowego. Żelbetowa konstrukcja kontrastuje z gładkim pasem ceglanej ściany i kubicznymi, przenikającymi się bryłami, z których składa się budynek” – wymieniono.
„Architekt zróżnicował płaszczyzny elewacji minimalnymi środkami, jak poziomo biegnące pasy okien, podkreślone przez delikatne gzymsy, czy wyartykułowanie kondygnacji przyziemia skrzydła administracyjnego za pomocą ceglanych szczypanek. Równie prostym zabiegiem jest zróżnicowanie elewacji przewiązki poprzez pionowe układanie cegieł klinkierowych” – wskazują służby konserwatorskie.
Ponadto w decyzji zwrócono uwagę na oryginalny wystrój wnętrz obiektu, zachowaną bryłę, rzut i wygląd elewacji, w tym m.in. eliptyczną klatkę schodową części ekspozycyjnej. Sam gmach jest przy tym częścią przemyślanej koncepcji zabudowy placu, która nie została zrealizowana w całości, jednak tworzy z przyległymi budynkami spójne i przestronne wnętrze urbanistyczne, skomunikowane m.in. z ul. Wojciecha Korfantego przejazdem pod przewiązką.
Zgodnie z informacją bytomskiego samorządu historia modernistycznego budynku zaczęła się w połowie 1928 r., gdy zatwierdzono projekt, a rada miasta uchwaliła zgodę na realizację. Rok później wmurowano kamień węgielny pod obiekt, zaprojektowany przez Miejskiego Radcę Budowlanego Alberta Stütza oraz architekta Herberta Hettlera.
Zbudowany kosztem ponad 1,4 mln marek budynek o kubaturze prawie 54 tys. m sześc. pomieścił siedzibę Miejskiej Kasy Oszczędności (Stadtsparkasse), Biblioteki Miejskiej (Stadtbücherei) z czytelniami dla dorosłych i dzieci oraz biblioteką dla młodzieży, a także Górnośląskiego Muzeum Krajowego (Oberschlesisches Landesmuseum).
Oddano w sierpniu 1930 r. siedziba Stadtsparkasse wykorzystywała pomieszczenia w piwnicy i przyziemiu, gdzie znalazły się m.in.: skarbiec, archiwum, biura, siedziba dyrekcji czy sala posiedzeń. W Stadtbücherei poza czytelniami i wypożyczalnią działały również Państwowa Poradnia Biblioteczna Prowincji Górnośląskiej, Urząd Oświaty Ludowej oraz Uniwersytet Ludowy.
Zbiory muzeum, którego początki sięgały 1910 r., zaczęto przenosić z kilku miejsc do nowej siedziby w 1931 r., a otwarcie Górnośląskiego Muzeum Krajowego nastąpiło w październiku 1932 r. Funkcjonowało pięć działów: Dziejów Pierwotnych i Prehistorii, Etnografii i Historii Miasta, Sztuki, Przyrody oraz Etnologii. Były też Archeologiczna Pracownia Konserwatorska, Biblioteka Muzealna, Referat ds. Ochrony Przyrody i filia Urzędu Ochrony Zabytków Archeologicznych.
Po wojnie, gdy Bytom znalazł się w granicach Polski, udało się uratować i odzyskać część kolekcji bytomskich i katowickich - po zlikwidowanym w 1939 r. przez Niemców Muzeum Śląskim - co umożliwiło reaktywację placówki muzealnej w Bytomiu.
W Muzeum Śląskim w Bytomiu już 10 maja 1946 r. zorganizowano wystawę poświęconą historii powstań śląskich, a w kolejnych latach rozszerzano zakres działalności muzeum, które w 1950 r. przyjęło - obowiązującą do dziś nazwę - Muzeum Górnośląskie z działami: Archeologii, Etnografii, Historii, Przyrody i Sztuki oraz pomocniczymi, a także m.in. specjalistyczną biblioteką.(PAP)
autor: Mateusz Babak
mtb/ pat/
