„Auschwitz Bauleitung. Projektowanie obozu śmierci” to nowa polsko-angielska publikacja Muzeum Auschwitz. Jej autor, dyrektor placówki Piotr Cywiński, przybliżył wstrząsający obraz obozu, jako machiny śmierci zaprojektowanej w najmniejszym szczególe – podało muzeum.
Służby prasowe Miejsca Pamięci zakomunikowały w poniedziałek, że „bazą i sednem tego opracowania stały się plany, które wytworzono w biurze budowlanym niemieckiego obozu Auschwitz – Bauleitungu”. Biuro to zajmowało się projektowaniem niemal wszystkich obiektów powstających na terenie obozu. Na jego czele stali esesmani, którzy wykorzystywali także pracę więźniów z wykształceniem technicznym.
Architekci, podczas 4,5 roku istnienia obozu, sporządzili szereg planów i map, rysunków technicznych, rzutów i przekrojów, projektów elewacji, makiet, a także wzorów umeblowania i aranżacji wnętrz oraz kosztorysów i dokumentacji fotograficznej na potrzeby rozwoju kompleksu obozowego. Wiele z tych dokumentów dotyczyło faktycznie wybudowanych obiektów, ale znajdują się wśród nich też niezrealizowane plany lub wizje porzucone jeszcze w czasie wojny. Niektóre budowle doczekały się kilku wersji projektowych, co wskazuje na złożony proces podejmowania decyzji ostatecznych.
„Z analizy planów wykonanych przez Bauleitung wynika, iż każdy etap tworzenia i rozbudowy obozu był – nawet uwzględniając zmienność decyzji lub logistyczne trudności związane z wojną – oszacowany, poddawany krytyce, przeprojektowywany i zatwierdzany na różnych szczeblach. Cała niemiecka inżynieria budowlana, włącznie z jej specjalizacjami w melioracji gruntów, hydrologii, budownictwie drogowym, w najróżniejszych konstrukcjach i instalacjach, została użyta do stworzenia tysięcy obiektów: bloków, baraków, wieżyczek, krematoriów, komór gazowych, ramp kolejowych, instalacji wodociągowych, rowów melioracyjnych, modelowych farm rolniczych, olbrzymich hal fabrycznych, całych osiedli budynków mieszkalnych, koszar, biur i szpitali – słowem tego wszystkiego, co było potrzebne dla funkcjonowania KL Auschwitz wraz z jakże licznymi przypisanymi mu funkcjami” – napisał Piotr Cywiński.
Książka zawiera duże kolorowe skany ponad 130 szkiców, reprezentatywnych dla całości ocalałego materiału archiwalnego. Mają one pokazać świadomy, koncepcyjny wymiar tworzenia i rozbudowy obozu. Szkice zostały – tam, gdzie było to możliwe – uzupełnione materiałem fotograficznym pochodzącym z esesmańskiej dokumentacji.
„Narracja tej publikacji koncentruje się na głównych etapach i przestrzeniach rozbudowy Auschwitz, starając się nie pozostawić zbytnio na uboczu jej głównych aktorów, a więc decydentów SS, więźniów architektów czy inżynierów, wykorzystywanych przez Niemców przy tworzeniu planów, oraz całej rzeszy więźniów pracujących do całkowitego wycieńczenia przy wielkich robotach budowlanych KL Auschwitz” – wskazał dyrektor Cywiński.
Muzeum podało, że spośród ponad 100 więźniów projektantów z Baubuero – głównie techników, inżynierów i architektów – prawie połowa została rozstrzelana lub powieszona, dziesięciu zostało zesłanych do karnej kompanii, a 25 wysłanych karnie do innych obozów.
Po wojnie jedynie dwóch esesmanów, odpowiedzialnych za prace Bauleitungu, zostało postawionych przed sądem. Obaj, w Austrii, zostali uniewinnieni
Muzeum podało, że plany Bauleitungu wraz z dokumentacją techniczną, finansową i fotograficzną w dużej mierze się zachowały. Dziś znajdują się one częściowo w Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, a częściowo w Archiwum Federacji Rosyjskiej w Moskwie. Niektóre kopie, wysyłane dla zatwierdzenia do Berlina, są obecnie przechowywane w archiwach niemieckich. Kilka trafiło do archiwum Jad Waszemu w Jerozolimie.
Publikacja „Auschwitz Bauleitung. Projektowanie obozu śmierci” ukazała się przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów. Spośród ok. 140-150 tys. deportowanych do obozu Polaków śmierć poniosła niemal połowa. W Auschwitz ginęli także Romowie, jeńcy sowieccy i osoby innej narodowości.
W 1947 r. na terenie byłych obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau powstało muzeum. Były obóz w 1979 r. został wpisany, jako jedyny tego typu obiekt, na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. (PAP)
Autor: Marek Szafrański
szf/ dki/