W Muzeum Narodowym otwarto wystawę „Przesilenie. Malarstwo Północy 1880–1910”

Na ekspozycji w MNW znalazło się ponad 100 dzieł malarzy z Danii, Finlandii, Islandii, Norwegii i Szwecji działających na przełomie XIX i XX wieku. Polska publiczność będzie miała szansę obejrzeć blisko setkę dzieł wybitnych, a wśród nich m.in. obrazy: Edvarda Muncha, Vilhelma Hammershoia i Carla Larssona. Podczas otwarcia wystawy wicepremier Piotr Gliński podkreślił, że po raz pierwszy w Polsce i tej części Europy prezentowane są w tej skali dzieła najwybitniejszych malarzy skandynawskich. „Myślę, że ta ekspozycja jest wydarzeniem znaczącym dla kultury naszego regionu, dla kultury europejskiej. Bardzo bym chciał, aby zyskała ona swoich admiratorów także w innych państwach Europy” – powiedział.

Minister Gliński podkreślił, że tego rodzaju wielkie wydarzenia muzealne wpisują się w kończący się jubileusz 160 lat funkcjonowania Muzeum Narodowego w Warszawie między innymi za sprawą pokazywania wśród obrazów mistrzów ze Skandynawii, także dzieł polskich artystów tego okresu. „Na wystawie zawisły także wybrane obrazy polskich artystów - po to, by umożliwić publiczności odkrycie istniejących podobieństw między malarstwem polskim i nordyckim, co szczególnie wzbogaca tę ekspozycję” – zauważył wicepremier. Polskie malarstwo jest reprezentowane dziełami m.in. Olgi Boznańskiej, Józefa Chełmońskiego, Konrada Krzyżanowskiego, Stanisława Witkiewicza i Józefa Mehoffera.

Wicepremier Gliński zwrócił uwagę na prezentowany na ekspozycji obraz fińskiego malarza Alberta Edelfelta „Pod brzozami”, znany także jako „Dzieci w lesie brzozowym nad fiordem Haiko” z 1882 r., który odzyskano dzięki prowadzonym przez MKiDN pracom restytucyjnym. Obraz Edelfelta jest już drugą odzyskaną polską stratą wojenną z pałacu w Spale. W 1945 r. został zrabowany przez żołnierzy Armii Czerwonej i prawdopodobnie wymieniony na nich na alkohol. Obraz do Muzeum Narodowego w Warszawie przekazało małżeństwo Katarzyny i Krzysztofa Kaczmarków, którzy przechowywali go do 2019 r. na strychu swojego domu.

Jak zauważają autorzy wystawy powszechna w końcu XIX wieku postawa pesymizmu i zwątpienia także wywarła duży wpływ na artystów Północy. „Mroczne zakamarki duszy ludzkiej, pożądanie, lęk i melancholia, to – dzięki dziełom międzynarodowej sławy malarza Edvarda Muncha, dramatopisarza Augusta Strindberga i rzeźbiarza Gustava Vigelanda – najbardziej znane tematy sztuki Północy” – czytamy w katalogu wystawy. Do tego wątku wystawy odwołał się dyrektor MNW Łukasz Gaweł. Powiedział, że wystawa powstawała w czasie pandemii, a więc okresie trudnym i pełnym wątpliwości co do przyszłości klasycznego muzealnictwa. W tym kontekście zacytował słowa duńskiego filozofa Sorena Kierkegaarda: „Im mniej strachu, tym więcej ducha”. Podkreślił, że sztuka i kontakt z wielkimi dziełami może służyć przywracaniu wiary w przyszłość. Dodał, że ma nadzieję, że takie zadanie ta wystawa spełni także teraz, w okresie naznaczonym wojną na Ukrainie.

Pośród głównych wątków wystawy znalazły się takie tematy jak wnętrza domów – przytulne, bezpieczne, kameralne a także kwestie wrażliwej ludzkiej psychiki. Anna Ancher, Michael Ancher, Richard Bergh, Akseli Gallen-Kallela, Pekka Halonen, Vilhelm Hammershoi, Hanna Hirsch-Pauli, Marie Kroyer, Carl Larsson, Edvard Munch, Erik Werenskiold i Anders Zorn – to tylko niektórzy nordyccy twórcy, których prace zobaczyć można na wystawie, której tytuł odnosi się do przesilenia letniego.

Przyroda, surowa, piękna i tajemnicza jednocześnie, krajobrazy pełne jezior, rzek, skał, świetlistych plaż, podmokłych łąk i zaśnieżonych lasów, to główne motywy, którymi inspirowali się nordyccy artyści. Wybór rodzimych krajobrazów podkreślał narodowy charakter ich sztuki. Przyroda jawi się w ich dziełach jako obdarzona zagadkową, a czasem mroczną siłą. Przedstawienia pejzaży często wizualizowały nastrój i emocje, a malarze podkreślali związek ducha natury i duchowości człowieka.

Artyści nordyccy przełomu XIX i XX wieku poszukiwali narodowych korzeni w tradycji ludowej. Inspirowali się zwyczajami mieszkańców wsi, ich kulturą materialną oraz życiem bliskim naturze. Dzieła z wystawy w MNW ukazują m.in. pracę rybaków – jak np. na obrazie Oscara Bjorcka „Wodowanie łodzi”. Wielu tamtejszych twórców nie tylko przedstawiało wieś na swoich płótnach, ale wręcz przeniosło się na prowincję. Zrobili tak m.in. Szwed Carl Larsson, Norweg Christian Skredsvig i Fin Akseli Gallen-Kallela. Na wsi osiadł też Pekka Halonen, którego twórczość – skoncentrowana wokół życia chłopów – jest uznawana za esencję fińskiego malarstwa narodowego.

Kuratorzy wystawy oprowadzający pierwszych zwiedzających zwrócili ich uwagę na obrazy malarzy z artystycznej kolonii powstałej w niewielkiej, rybackiej wiosce Skagen w Danii. Wokół Michaela i Anny Ancherów zgromadziła się tam grupa malarzy, m.in.: Peder Severin Kroyer i jego żona Marie Kroyer, Christian Krohg i Oscar Björck. Głównym tematem ich obrazów było właśnie codzienne życie i ciężka praca mieszkańców tamtej okolicy.

Wielu tematów dostarczały artystom pogańska mitologia i legendy dawnych mieszkańców północy Europy. „Zwłaszcza w krajach pozbawionych w owym czasie suwerenności, jak Finlandia i Norwegia, dążyli oni do wykazania odrębności i ciągłości narodowej kultury. Szukali jej korzeni w prastarych wierzeniach i opowieściach, które oddziaływały na zbiorową wyobraźnię, wzmacniając poczucie przynależności do miejsca, historii i narodu” – napisano w materiale zapowiadającym wystawę.

Wystawa „Przesilenie...” powstała we współpracy z Gothenburg Museum of Art, najważniejszym szwedzkim muzeum gromadzącym sztukę tego kraju. Patronaty honorowe pełnią Ambasada Królestwa Danii w Warszawie; Ambasada Finlandii w Warszawie; Ambasada Królestwa Norwegii w Warszawie; Ambasada Królestwa Szwecji w Warszawie; Konsulat Honorowy Republiki Islandii w Warszawie.

Wystawa „Przesilenie. Malarstwo Północy 1880–1910”, której kuratorami są Agnieszka Bagińska i Wojciech Głowacki będzie otwarta do 5 marca 2023 r.(PAP)

Autor: Anna Bernat, Michał Szukała

abe/ szuk/ aszw/