„Mówią wieki”: cykl „Pieniądz i społeczeństwo na ziemiach polskich”

Kolejne odcinki obejmują czasy od zarania naszej państwowości po kres I Rzeczypospolitej. Nadzór merytoryczny nad serią sprawuje redaktor naczelny „Mówią wieki” prof. Michał Kopczyński.

Publikacje są kierowane do wszystkich miłośników naszych dziejów, ale wydawca liczy, że posłużą także jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu historii w szkołach.

Dodatki można znaleźć w magazynie „Mówią wieki” oraz na stronie internetowej: http://www.mowiawieki.pl/index.php?page=page&id=69

Cykl jest realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.

ODCINEK 1

– o roli pieniądza w życiu codziennym Polaków w czasach, kiedy na naszych terenach wciąż funkcjonowała gospodarka naturalna, a pieniądz był elementem modernizacji Państwa

– o płacidłach, które zastępowały pieniądz w formie monety, kredycie bez bankierów, hiperinflacji w połowie XVII wieku, solnej karierze rodu Lubomirskich, ekonomii moralnej chleba czy pierwszym polskim banknocie

– o pierwszych formach płatniczych na terenach ziem Polskich w tekście „Jeśli nie moneta, to co?” autorstwa Jacka Adamczyka, o Gospodarce (prawie) bez pieniędzy - Przykład średniowiecznej Polski pisze Piotr Okniński

ODCINEK 2

– o reformach XIII i XIV wieku w Polsce – tekst autorstwa Marka Kazimierza Barańskiego: „W XIII wieku rozpoczęły się w Polsce jedne z najważniejszych reform, jakie miały miejsce w naszym kraju w ciągu ostatniego tysiąclecia. Następowały mimo rozbicia dzielnicowego i braku silnej władzy centralnej. Przekształciły one polską gospodarkę, społeczeństwo, a także ustrój. Przemiany te wiązały się z wprowadzeniem do Polski tzw. prawa niemieckiego.”

– artykuł: Polski pieniądz we wczesnym średniowieczu – „Pierwsze polskie monety nakazał wybijać Bolesław Chrobry. Miały one jednak tylko znaczenie prestiżowe i było ich zbyt mało, aby mogły odegrać jakąś rolę w życiu gospodarczym. Również monet Mieszka II było niewiele. Choć pierwsi Piastowie wybijali ich bardzo mało, to jednak na ziemiach polskich pieniądze nie były rzadkością.”

ODCINEK 3

– prof. Jacek Matuszewski w syntetyczny sposób przedstawia podstawy finansowe państwa średniowiecznego, a także wpływ zmiany sposobu wojowania na finanse państwowe.

– o Ludwiku Węgierskim, królu którego polscy historycy traktowali jako obcego, choć był wnukiem Władysława Łokietka i raczej nie cenili jako władcę. Czy słusznie? Autor pisze też o wpływie tzw. Przywileju koszyckiego na system podatkowy państwa szlacheckiego.

ODCINEK 4

– Michał Kopczyński opisuje Źródła państwa podatków: Rewolucja militarna epoki wczesnonowożytnej: „21 stycznia 1954 roku na Uniwersytecie w Belfaście miał miejsce uroczysty wykład inauguracyjny nowo mianowanego profesora historii nowożytnej Michaela Robertsa. Autor wydanego rok wcześniej pierwszego tomu monumentalnej biografii króla Szwecji Gustawa Adolfa zatytułował swe wystąpienie Rewolucja militarna 1560–1600. Niedługo później tekst wykładu został opublikowany. Zapoczątkowało to trwającą do dziś debatę na temat wczesnonowożytnego przełomu w dziejach wojskowości.”

– Bartosz Dziewanowski-Stefańczyk pisze o „Nervus belli – finansowanie wojska w nowożytnej Rzeczpospolitej”: „W polskiej mitologii narodowej jednym z częściej przywoływanych motywów są sukcesy polskiego oręża. Podkreślając przewagi militarne nowożytnej Rzeczypospolitej, często się jednak zapomina, że miały one miejsce mimo, a nawet wbrew licznym trudnościom finansowym, z jakimi borykała się polsko-litewska armia. Jest to temat istotny, ponieważ pozwala zrozumieć liczne problemy ustrojowe państwa”

ODCINEK 5

– Mikołaj Malinowski pisze o tym „Czy warto mierzyć produkt krajowy brutto dla epok historycznych?”: „Dlaczego niektóre kraje pozostają biedne, kiedy inne się bogacą? Czy nierówności w dochodach i materialnych standardach życia istniały zawsze, czy może w jakiejś epoce wszyscy żyli na podobnym poziomie? A jeśli tak, to kiedy drogi rozwoju państw bogatych i biednych rozeszły się? Odpowiedzi na takie i podobne pytania pomogą krajom rozwijającym się czerpać wzory z krajów już rozwiniętych.”

– drugi artykuł tego samego autora nt. PKB w dawnej Polsce: Ekonomiści i historycy gospodarki od dawna próbują odpowiedzieć na podstawowe pytania o przyczyny rozwoju gospodarczego. Punktem wyjścia tych rozważań jest ustalenie, kiedy kraje położone w rejonie Morza Północnego, zwłaszcza Anglia i Holandia, zaczęły się rozwijać prędzej niż państwa położone w innych częściach Europy i świata.

ODCINEK 6

– Michał Szukała pisze o potędze soli, roli i kradytu – korzenie potęgi Sebastiana Lubomirskiego – „Wiele rodów szlacheckich szczyciło się opowieściami o heroicznych początkach swej potęgi. Rzeczywistość bywała znacznie bardziej prozaiczna, ale nie znaczy to, że mniej interesująca – zwłaszcza dla historyków gospodarki.”

– w innym tekście ten sam autor opisuje największe przedsiębiorstwo dawnej Rzeczypospolitej – „Wyświetlenie gospodarki tych żup to magna pars dziejów finansowych Polski – podkreślał w 1932 roku wybitny ekonomista i historyk gospodarki Roman Rybarski. Sól z Wieliczki i Bochni przez niemal pół tysiąca lat wpływała na polską gospodarkę i stan finansów królewskiego skarbca.”

ODCINEK 7

– artykuł Piotra Guzowskiego pod tytułem „Pieniądze a społeczeństwo”: „Pieniądz w formie monet odegrał przełomową rolę w dziejach gospodarczych człowieka. Od VII wieku p.n.e. rozpowszechnił się najpierw w basenie Morza Śródziemnego, a w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym dotarł do większości znanych wtedy zakątków ziemi.”

– drugi tekst Guzowskiego dotyczy chłopów i pieniądza w dawnej Polsce: „Pieniądz w formie monet odegrał przełomową rolę w dziejach gospodarczych człowieka. Od VII wieku p.n.e. rozpowszechnił się najpierw w basenie Morza Śródziemnego, a w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym dotarł do większości znanych wtedy zakątków ziemi.”

ODCINEK 8

– Michał Kopczyński opisuje podatki w Rzeczypospolitej Obojga Narodów: „Stwierdzenie, że na świecie istnieją dwie rzeczy nieuniknione, czyli śmierć i podatki, jest banałem. Można co najwyżej dodać, że o ile śmierć przydarza się tylko raz, o tyle podatki uiszczać trzeba co roku. Jednak to, co dziś jest oczywistością, nie było wcale takie we wczesnej epoce nowożytnej.”

– tematem drugiego artykułu Kopczyńskiego są podskarbiowie dawnej Rzeczypospolitej: „Cnota cię rządzi, nie pragniesz pieniędzy/ Złota dosyć masz, nie boisz się nędzy/ Czystości służysz, nie swojej chciwości – pisał Jan Andrzej Morsztyn w wierszu Raki.”

ODCINEK 9

– artykuł Michała Zwierzykowskiego „Tymczasowy kompromis, który trwał niemal pół wieku. Reformy skarbowo-wojskowe sejmu niemego 1717 roku i ich geneza”: „Sejm niemy, od niedawna badany przez historyków na nowo, jest bez wątpienia jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Nie dlatego, że był rzekomo najkrótszy – trwał niespełna siedem godzin – ale ze względu na znaczenie decyzji i reform, które wprowadził w życie. Paradoksalnie sejm ten, choć nieformalnie, był jednym z najdłuższych sejmów szlacheckich. Najważniejsze, wręcz kluczowe dla jego dorobku, okazały się reformy skarbowo-wojskowe.”

– drugi tekst tego samego autora dot. zabiegów o takie reformy w latach 1718–1763: „Reformy skarbowo-wojskowe sejmu niemego, choć w niektórych aspektach przełomowe i będące solidnym fundamentem stałej armii, przez ogół były uważane za połowiczne i tymczasowe. Nie mogło zresztą być inaczej, bo przyjęto je w drodze kompromisu pod presją oczekiwań pokoju ze strony rzesz szlacheckich i w obliczu braku możliwości przełamania oporu konfederacji tarnogrodzkiej przez stronników Augusta II i jego wojska.”

ODCINEK 10

– Michał Bąk pisze o przemyśle prywatnym w czasach Stanisława Augusta: „Jesienią 1781 roku do Polski przybyło dwóch niepozornych podróżników. Zwiedzali oni zakłady przemysłowe i interesowali się systemem gospodarczym Rzeczypospolitej. Ponieważ w państwie polsko-litewskim nie istniało coś takiego jak tajemnica gospodarcza, przybysze zostali przyjęci z otwartymi rękami i zdobyli bardzo szczegółowe informacje, wykonując nawet rysunki maszyn używanych w prywatnych fabrykach i gromadząc dokładne dane o ich możliwościach produkcyjnych.”

– artykuł Michała Szukały przybliża tematykę: targowiska próżności – lwowskiej „giełdy szlacheckiej” w XVII i XVIII wieku: „Wydawało się, że rynek finansowy dawnej Rzeczypospolitej pozostawał w tyle zanajbardziej rozwiniętymi krajami zachodniej Europy. Mimo to niektóre z funkcjonującychwówczas instytucji gospodarczych zadziwiają trwałością i wpływem na życie stosunkowoszerokich i zróżnicowanych kręgów jej mieszkańców.”

ODCINEK 11

– tekst „Szkatuła prywatna króla Stanisława Augusta Poniatowskiego” autorstwa Macieja Wojtyńskiego: „Finanse Stanisława Augusta Poniatowskiego już za jego czasów były przedmiotem długich i zażartych sporów. Podstawową kwestią były długi zaciągnięte przez króla i sposób wydatkowania pieniędzy.”

– w drugim artykule Michał Bąk opisuje upadek banków warszawskich w 1793 roku: „W XVIII wieku w Europie nastąpiło odrodzenie bankowości i kredytu. Przyczynił się do tego m.in. wyścig zbrojeń wywołany utworzeniem stałych armii oraz raczkująca rewolucja przemysłowa, której pierwszym objawem było wyraźne zwiększenie środków przeznaczanych zarówno przez państwa, jak i osoby prywatne, na inwestycje w rozwój gospodarczy. Wszystko to sprawiało, że dla odważnych bankierów nowy wiek był czasem obfitych żniw”.

Źródło: „Mówią wieki”