W sierpniu spacery w Łodzi szlakiem Litzmannstadt Getto

Jak poinformowała w środę PAP Justyna Tomaszewska z Centrum Dialogu, spacery odbędą się w ramach - przypadającej w tym roku - 70. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto. Przypomniała, że przez lata jego istnienia przeszło przez nie ok. 200 tys. osób. W getcie funkcjonowało wiele instytucji i urzędów, na czele administracji stał Chaim Mordechaj Rumkowski. Funkcjonowały także dwa odrębne obozy: romski i dla dzieci i młodzieży przy ul. Przemysłowej.

To właśnie zwiedzanie terenów tych dwóch obozów znalazły się w programie pierwszego spaceru, który zaplanowano na niedzielę 3 sierpnia. Podczas kolejnych wycieczek, ich uczestnicy odwiedzą m.in. miejsca pamięci w Łodzi związane z gettem, cmentarz żydowski, zobaczą murale poświęcone dzieciom z Litzmannstadt Getto i dowiedzą się o najważniejszych instytucjach i urzędach działających w getcie.

Ostatni spacer odbędzie się w niedzielę 31 sierpnia, a szlakiem Litzmannstadt Getto oprowadzać mają pracownicy Centrum Dialogu oraz przewodnicy z Koła Przewodników im. Rajmunda Rembielińskiego.

Niemcy utworzyli getto w Łodzi w lutym 1940 r. jako pierwsze na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy. Łącznie przebywało tam ok. 220 tys. osób. Do getta trafiło wielu żydowskich intelektualistów z Polski, Czech, Niemiec, Austrii i Luksemburga. Przez pięć lat z głodu i wyczerpania zmarło w nim prawie 45 tys. osób. W styczniu 1942 roku rozpoczęły się masowe deportacje Żydów z łódzkiego getta do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

5 września 1942 rozpoczęto akcję wywożenia do obozu zagłady osób nieprzydatnych do pracy - dzieci poniżej 10 lat, osób starszych i chorych. Akcja nazwana została Wielką Szperą. Dzień wcześniej, przełożony Starszeństwa Żydów Mordechaj Chaim Rumkowski wygłosił przemówienie, w którym wezwał mieszkańców zamkniętej dzielnicy, by oddali swoje dzieci dla ratowania innych.

Całkowita likwidacja getta nastąpiła w sierpniu 1944 roku. Ostatni transport odjechał z Łodzi do obozu Auschwitz-Birkenau 29 sierpnia 1944 r. Według różnych źródeł, z łódzkiego getta ocalało od 7 do 13 tys. osób.

W granicach getta Niemcy utworzyli również obóz dla Romów oraz dla dzieci i młodzieży polskiej. Pierwszy z nich powstał w połowie września 1941 r. Zamknięto w nim ponad 5 tys. Romów z Austrii. Warunki, w których przebywali, spowodowały wybuch epidemii tyfusu. Zmarło wówczas lub zostało straconych ponad 700 osób. W styczniu 1942 r. władze niemieckie podjęły decyzję o likwidacji obozu, co dla Romów oznaczało śmierć. Od 5 do 12 stycznia 1942 r. 4300 mężczyzn, kobiet i dzieci wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Tam zostali zagazowani w przystosowanych do masowych mordów samochodach.

Obóz dla dzieci polskich przy ul. Przemysłowej utworzono 1 grudnia 1942 roku. Zgodnie z założeniami Niemieckiego Generalnego Planu Wschodniego miał on być wzorcowym obozem karnym dla dzieci i młodzieży. Do stycznia 1945 r. przez obóz przeszło kilkanaście tysięcy polskich dzieci w wieku od 2 do 16 lat - wiele z nich zmarło z głodu, w wyniku chorób czy pobicia przez niemieckich funkcjonariuszy.

Getto łódzkie było drugim co do wielkości gettem w Polsce - po getcie warszawskim.

Kilka lat temu w Łodzi rozpoczęto realizację projektu "Dzieci Bałut - murale pamięci". Na ścianach budynków w dzielnicy Bałuty, w której funkcjonowało getto, zaczęto malować murale przedstawiające postaci dzieci z łódzkiego getta. Naturalnej wielkości obrazy powstały na podstawie archiwalnych fotografii.

Jeden z murali np. przybliża postać zmarłego w 1943 roku Dawida Sierakowiaka, który dokumentował czasy okupacji niemieckiej pisząc dziennik. Bohaterem innego muralu jest Abram Cytryna, którego wiersze i opowiadania, spisane w 24 zeszytach, znajdują się w zbiorach Centrum Szymona Wiesenthala w Los Angeles. W 1944 r. wraz z rodziną został wywieziony do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie zginął. (PAP)

jaw/ ls/