Michał Roch Kaczmarczyk, „Aporia wolności. Krytyka teorii społecznej”, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Dr hab. Michał Roch Kaczmarczyk, autor książki „Aporia wolności. Krytyka teorii społecznej” został laureatem Nagrody im. Jana Długosza. Jury uznało, że to najlepsza publikacja z dziedziny humanistyki wydana w 2019 roku.
Konkurs od lat towarzyszy Międzynarodowym Targom Książki w Krakowie. W tym roku w związku z pandemią koronawirusa finał 23. konkursu odbył się online.
Prof. Piotr Sztompka w laudacji odczytanej podczas wręczenia nagrody przywołał metaforę spopularyzowaną przez Izaaka Newtona, a sformułowaną przez średniowiecznego mnicha Bertranda z Chartres, która pokazuje uczonych jako karłów, którzy widzą lepiej i dalej, bo stanęli na ramionach olbrzymów.
Podkreślił, że książka Michała Kaczmarczyka ma charakter meta-teoretyczny i jest poświęcona teoriom społecznym tworzonym w ciągu ostatnich dwóch stuleci. Jak zauważył, jej autor też staje na ramionach olbrzymów, ale nie patrzy w przód proponując nowe teorie czy nowe modele funkcjonowania społeczeństwa, ale patrzy "z góry na teoretyków wcześniejszych, na których ramionach stanął, zagląda do ich warsztatów badawczych, ujawnia ukryte tam skrzętnie przesłanki myślowe czy założenia".
"W efekcie nie powstaje jednak ani kompletny przegląd wszystkich teorii ani podręcznik streszczający ich tezy. Autor dokonuje daleko idącej selekcji zgodnie z odważnym i oryginalnym założeniem, że dla wielu teorii społecznych czy socjologicznych tematem najważniejszym jest odwieczny problem wolności, trudna do zrozumienia i pogodzenia sprzeczność między determinizmem bytu przyrodniczego, ludzkiego biologicznego organizmu i wolną wolą, podmiotowością, sprawstwem, co stanowi o prawdziwie ludzkiej stronie człowieka, czyni go unikalnym bytem w świecie. To nowy klucz interpretacyjny, rzadko spotykany, jeśli w ogóle, w typowych opracowaniach historii myśli społecznej" - podkreślił prof. Sztompka.
Dodał, że autora interesuje najgłębszy sens wolności jako cecha bytu człowieka zanurzonego w społeczeństwie. Zdaniem prof. Sztompki "Aporia wolności. Krytyka teorii społecznej" jest lekturą łatwą - jest adresowana do wyrafinowanych specjalistów, znawców teorii i wymaga od czytelników kompetencji filozoficznej.
"Więc nie będzie to z pewnością bestseller. Nie przyczyni się do samowiedzy zwykłych obywateli na temat samych siebie i swojego losu w społeczeństwie" – ocenił. "Przyczyni się natomiast do samowiedzy uczonych, teoretyków w dziedzinie nauk społecznych" – podkreślił.
Prof. Sztompka dodał, że jury Nagrody im. Długosza doceniło głębokie znawstwo autora w dziedzinie socjologii i filozofii oraz oryginalność jego podejścia i odwagę intelektualną wolną jednakże od arogancji.
Dr hab. Michał Roch Kaczmarczyk powiedział, że czuje się zaszczycony, że znalazł się w gronie wybitnych laureatów Nagrody im. Jana Długosza. Dodał, że cieszy się, iż doceniona została książka o wolności. "Gdy odpowiadamy na pytanie o uzasadnienie wolności politycznych, obywatelskich, ostatecznie dochodzimy do wolności ontologicznej, do tego, czym jest wolność w sensie fundamentu człowieczeństwa" – wyjaśnił.
Kaczmarczyk podkreślił, że pytanie o wolność pojawia się zawsze w ważnych momentach historycznych. "Myślę, że wolność jest jednym z najważniejszych pojęć, często bardzo odległych od siebie wizji światopoglądowych, filozofii i dlatego warto do tego tematu powracać" – ocenił.
Pytany, czy odmowa stosowania się do restrykcji w warunkach pandemii to przejaw wolności czy anarchii, Kaczmarczyk wyjaśnił, że wolność bywa źle rozumiana. "Wolność łączy się moim zdaniem z odpowiedzialnością i istnieje jedynie w przestrzeni międzyludzkiej, w relacjach międzyludzkich, w tym, co dzieje się między ludźmi, dlatego jeśli ktoś nie nosi maseczki, nie zachowuje się odpowiedzialnie wobec innych ludzi; i tak naprawdę wcale nie okazuje tego, że jest wolny, a jedynie to, że wolności nie rozumie" – powiedział.
Nagrodzoną książkę wydało Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Do tegorocznego konkursu zgłoszono 47 publikacji. Oceniało je jury pod przewodnictwem prof. Władysława Stróżewskiego, w którym zasiadali także: historyk prof. Andrzej Chwalba, historyk sztuki prof. Marcin Fabiański, wiceprezes Polskiej Akademii Umiejętności prof. Andrzej Mączyński, teoretyk i historyk literatury prof. Ryszard Nycz, muzykolog prof. Leszek Polony oraz socjolog prof. Piotr Sztompka.
Zwycięzca nie mógł przyjechać do Krakowa. Nagroda 30 tys. zł i statuetka zaprojektowana przez prof. Bronisława Chromego zostanie mu przekazana. Sponsorem nagrody jest w tym roku Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. w Krakowie.
Przed rokiem Nagrodę im. Jana Długosza otrzymała prof. Joanna Tokarska-Bakir za dwutomową książkę "Pod klątwą" o pogromie kieleckim, a w gronie laureatów z lat poprzednich są m.in. prof. Barbara Skarga, prof. Stefan Swieżawski, prof. Jan Błoński, prof. Hanna Świda-Ziemba, Grzegorz Niziołek, prof. Michał Głowiński, Anna Machcewicz, Przemysław Czapliński i Monika Bobako.(PAP)
autor: Małgorzata Wosion-Czoba
wos/ pat/
