Poważne zmiany m.in. w działaniu uczelni, ich finansowaniu, karierze naukowej przewiduje projekt ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce, którym zajmie się we wtorek rząd. Rada Ministrów zajmie się też przepisami wprowadzającymi tę ustawę.
Projekt ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tzw. Ustawa 2.0, Konstytucja dla Nauki) został przygotowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW).
W projekcie znalazła się propozycja znacznego zwiększenia finansowania nauki i szkolnictwa wyższego. Rozpisana jest tam ścieżka dochodzenia do finansowania tego sektora na poziomie 1,8 proc. PKB w 2025 r. Do tej części projektu zastrzeżenia zgłosiło Ministerstwo Finansów. Pewne uwagi do projektu miało też do projektu Ministerstwo Rolnictwa. Rozbieżności między ministerstwami rozstrzygnąć ma Rada Ministrów.
Resort nauki przygotował też projekt ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Zawiera on dokładny harmonogram wchodzenia w życie poszczególnych przepisów. Zapisano tam, jak wyglądać będzie funkcjonowanie uczelni w okresie przejściowym, zanim reformy zaczną obowiązywać w pełni.
Wśród ważnych kierunkowych zmian zawartych w projekcie Ustawy 2.0 jest m.in. uzależnienie wielu możliwości uczelni (m.in. możliwości prowadzenia studiów o profilu ogólnoakademickim i nadawania stopni naukowych) od kategorii naukowych, jakie szkoła wyższa uzyska w prowadzonych dyscyplinach. Uczelnie (publiczne i niepubliczne) dzielić się będą na akademickie i zawodowe.
Wedle proponowanych zapisów organami publicznej szkoły wyższej, oprócz rektora i senatu, będzie również nowe gremium - rada uczelni, której większość stanowić mają osoby spoza tej placówki. Rektor zyska (kosztem gremiów kolegialnych, np. rad wydziałów) większą możliwość kształtowania polityki uczelni.
Po reformach uprawnienia do prowadzenia studiów i nadawania stopni naukowych będą przypisane uczelniom, a nie ich jednostkom organizacyjnym.
Jeśli ustawa wejdzie w życie, mają istnieć dwie ścieżki uzyskania doktoratu: szkoły doktorskie i ścieżka eksternistyczna tzw. z wolnej stopy. W szkołach doktorskich każdy doktorant będzie miał zapewnione stypendium naukowe, a szkoły nie będą miały formy niestacjonarnej. Przed doktorantami będą jednak stawiane większe wymagania, jeśli chodzi o jakość ich badań i publikacji.
MNiSW nie wycofuje się z habilitacji, choć - co zakłada projekt - nie będzie ona konieczna, by pracować na stanowisku profesora uczelni. Z przepisów zniknie też obecny dotąd limit 8 lat na zrobienie habilitacji po doktoracie. Łatwiejsza droga do habilitacji otworzy się przed osobami, które kierowały prestiżowymi grantami badawczymi o renomie międzynarodowej
Projekt Ustawy 2.0 zawiera też przepisy dotyczące lustracji. Osoba, która pracowała w organach bezpieczeństwa, współpracowała z nimi lub odbywała w nim służbę między a 1944 a 1990 r., nie będzie mogła otrzymać tytułu profesora. Nie będzie też mogła być rektorem, członkiem takich gremiów jak rada uczelni, kolegium elektorów czy senat ani pełnić funkcji w ogólnopolskich instytucjach szkolnictwa wyższego i nauki.
Zmienić ma się również model finansowania szkolnictwa wyższego i nauki. Zgodnie z projektem środki na utrzymanie potencjału dydaktycznego (kształcenie studentów, utrzymanie uczelni, rozwój zawodowy kadry), oraz potencjału badawczego (m.in. prowadzenie działalności naukowej, zakup aparatury czy infrastruktury poniżej 500 tys. zł, studia doktorskie, komercjalizacja) przyznawane będą w postaci subwencji. A to oznacza, że uczelnie nie będą miały tych pieniędzy porozdzielanych odgórnie na osobne portfele. Będą mogły więc swobodniej niż dotąd decydować, na co konkretnie przeznaczą otrzymane środki.
Środki kierowane będą do uczelni, a nie - jak dotąd - do jej jednostek organizacyjnych (np. wydziałów).
Poza tym MNiSW proponuje w projekcie trzy duże programy - inicjatywy doskonałości. Jeden z programów skierowany jest do najlepszych uczelni akademickich, drugi - do uczelni akademickich w regionach, a trzeci - do publicznych uczelni zawodowych.
Przy rekrutacji na studia uczelnia będzie musiała podać pełen katalog i wysokość opłat, jakie musi ponieść w ramach studiów student. Projekt ustawy nie przewiduje dodatkowych opłat za studia stacjonarne na uczelniach publicznych.
Szef MNiSW Jarosław Gowin planuje zorganizować wysłuchanie publiczne projektu. Ustawa zgodnie z propozycją resortu nauki - ma zacząć obowiązywać od 1 października 2018 r. Byłaby to pierwsza od ponad 12 lat całościowa reforma uczelni.
Tryb prac nad projektem ustawy był nietypowy. MNiSW pod koniec maja 2016 r. zorganizowało konkurs. Trzy zwycięskie zespoły badawcze przygotowywały projekt założeń reform. Dokumenty te stały się potem punktem wyjścia do dyskusji w środowisku akademickim. Równocześnie ministerstwo powołało radę Narodowego Kongresu Nauki, w ramach której eksperci zastanawiali się nad kształtem reform. Rada NKN zorganizowała cykl konferencji w całej Polsce. Przedstawiciele nauki i uczelni mieli tam okazję dyskutować o tym, jak powinien zmienić się ich sektor. We wrześniu podczas Narodowego Kongresu Nauki przedstawiono pierwsza wersję projektu. W wyniku trwających kilka miesięcy konsultacji, do projektu wprowadzono jeszcze sporo zmian. (PAP)
autor: Ludwika Tomala
lt/ agt/
