W wydawanej przez Muzeum Historii Polski serii „100-lecie niepodległości. Wspomnienia i pamiętniki” ukazała się książka „Liga Narodowa (1893-1928). Wybór relacji” prezentująca wspomnienia działaczy politycznych, dotyczące okresu formowania się ruchu narodowego i wpływu Ligi Narodowej na odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku.
Liga Narodowa powstała w 1893 roku po rozłamie w założonej sześć lat wcześniej przez polityków emigracyjnych Ligi Polskiej. Grupa młodych działaczy krajowych, niezadowolonych z braku efektów pracy organizacyjnej i uznających, iż ośrodek decyzyjny powinien znajdować się w kraju, a nie na emigracji, przekształciła krajowe struktury Ligi Polskiej w nową organizację – Ligę Narodową.
Nowa organizacja zachowywała główne zasady organizacyjne (niejawność i elitarno-kadrowy charakter struktur) i programowe Ligi Polskiej, ktorymi było dążenie do odzyskania niepodległości, odrzucenie lojalizmu, zwiększenie udziału środowisk ludowych i robotniczych w życiu społecznym. Z czasem program Ligi zaczął ewoluować w stronę idei narodowych, formułowanychprz ez Romana Dmowskiego, a ona sama usiłowała stać się ośrodkiem kierowniczym ruchu narodowego na ziemiach polskich.
Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej i rewolucji 1905 roku w łonie Ligi doszło do ostrych konfliktów – odeszła część działaczy niezadowolonych z prezentowanej przez Dmowskiego polityki oparcia niepodległościowych nadziei na Rosji i dążenia do autonomii Królestwa Polskiego. Fronda części działaczy i konflikt ze stanowiącym jej naturalne zaplecze kadrowe Związkiem Młodzieży Polskiej „Zet” osłabił pozycję Ligi Narodowej, wybuch I wojny światowej pogłębił spadek jej znaczenia. W 1919 roku kierowane przez działaczy Ligi Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne stało się częścią Związku Ludowo-Narodowego, a sama Liga „miała małe i ograniczone pole działania – była już właściwie terenem, na którym spotykali się jej członkowie, należący do różnych stronnictw politycznych, co ułatwiało współpracę tych stronnictw w Sejmie”. Aktywność Ligi zmalała do tego stopnia, że w kwietniu 1928 roku organizacja rozstała rozwiązana.
Pod koniec lat dwudziestych XX wieku Roman Dmowski zainicjował akcję zbierania dokumentów i wspomnień działaczy Ligi Narodowej. Zebrane materiały miały stać się podstawą do opracowania historii organizacji. Prace przerwała II wojna światowa, w czasie której część materiałów zaginęła lub została zniszczona. Ocalała dokumentacja znalazła się w zasobach warszawskiego i krakowskiego oddziału Polskiej Akademii Nauk, zaś część opracowanych materiałów udało się działaczom narodowym opublikować w latach 60. w Londynie (w Polsce tom ten ukazał się w roku 2013).
Tomasz Sikorski, Adam Wątor oparli się w swoim wyborze głównie na zbiorach warszawskich, starając się jak najpełniej oddać obraz funkcjonowania Ligi Narodowej. Relacje i wspomnienia działaczy Ligi podzielone został przez redaktorów tomu na cztery podstawowe rozdziały, obejmujące materiały z poszczególnych zaborów, przy czym w przypadku zaboru rosyjskiego redaktorzy dokonali dodatkowego rozróżnienia między Królestwem Polskim a pozostałymi ziemiami zaboru. Cześć relacji uzupełniono także prywatnymi listami spisujących je działaczy Ligi do kierującego międzywojenną akcją dokumentacyjną Zygmunta Wojciechowskiego. Całość tomu uzupełniają biogramy autorów wspomnień oraz bogata bibliografia, przy pomocy której czytelnik może już samodzielnie uzupełnić wiedzę o historii Ligi Narodowej.
Wydany w serii „100-lecie niepodległości. Wspomnienia i pamiętniki” i składający się z jedenastu obszernych relacji (m.in. autorstwa Romana Dmowskiego, Mariana Seydy i Stanisława Grabskiego) tom „Liga Narodowa (1983-1928)” daje czytelnikowi wgląd w działalność Ligi Narodowej z perspektywy uczestników wydarzeń i stanowi kolejny etap dokumentowania działalności tej ważnej dla polskiej historii, lecz nieco zapomniane już dzisiaj organizacji.
„Liga Narodowa (1983-1928). Wybór relacji”, red. Tomasz Sikorski, Adam Wątor, Muzeum Historii Polski, Warszawa 2015
Andrzej Kałwa
ajk/ ls/
