Historię cmentarzy na terenie Płocka od średniowiecza do czasów współczesnych, w tym rzymsko-katolickiego Starego Cmentarza, najstarszego w Polsce, przedstawia książka dr Grażyny Szumlickiej-Rychlik, wydana przez Towarzystwo Naukowe Płockie (TNP).
Monografia pt. „Nekropolie Płocka do końca XX wieku” prezentuje dzieje cmentarzy różnych wyznań i wspólnot religijnych, i jest pierwszym tego typu opracowaniem, odnoszącym się do dziejów tego miasta. Autorka jest kustoszem i dyrektorką Biblioteki im. Zielińskich TNP.
„Praca dotyczy historii cmentarzy położonych w obecnych granicach Płocka i obejmuje okres od XI do końca XX wieku. Opisuje dawne zwyczaje i obrzędy związane z pochówkami, a także prezentuje epigrafikę i symbolikę nagrobków, jako zabytków sztuki sakralnej” – powiedziała PAP dr Szumlicka-Rychlik.
Jedną z nekropolii szerzej opisanych w monografii jest cmentarz założony pod koniec XVIII wieku na ówczesnych peryferiach Płocka, nazywany obecnie Starym Cmentarzem, który uznawany jest za najstarsze pozakościelne miejsce pochówku w Polsce.
„W XVIII wieku, w związku z nowymi wymogami sanitarnymi, a także ze względu na uwarunkowania urbanistyczne, cmentarze zaczęto przenosić z terenów przykościelnych poza obręb miast. Tak w 1780 r. powstał pierwszy w Płocku pozamiejski cmentarz, który uważany jest za najstarszy taki w Polsce. Nekropolia ta, starsza o 10 lat od warszawskich Powązek, była dwukrotnie powiększana w 1876 r. i w 1927 r. i jako miejsce pochówku istnieje do chwili obecnej” – podkreśliła dr Szumlicka-Rychlik.
Jak zaznaczyła, wśród wymienionych w monografii nekropolii, są także cmentarze różnych wspólnot religijnych, będące świadectwem wielokulturowej i wielowyznaniowej historii Płocka, jak cmentarz prawosławny, żydowski, ewangelicki i mariawicki, a także cmentarz garnizonowy oraz nieistniejący już cmentarz choleryczny, gdzie chowano zmarłych po epidemii cholery, jaka dotknęła miasto w XIX wieku.
„Praca nad książką trwała dwa lata. Pisząc ją opierałam się przede wszystkim na źródłach, w tym rękopiśmiennych, znajdujących się w zbiorach Archiwum Diecezjalnym i Archiwum Państwowego w Płocku. Korzystałam też z zasobów archiwów warszawskich, jak Archiwum Główne Akt Dawnych i Archiwum Akt Nowych. Źródłem była też literatura związana z tematem, a także wzmianki w prasie lokalnej z poszczególnych epok. Oczywiście odwiedziłam wszystkie istniejące cmentarze, wykonując fotografie i zapoznając się z księgami parafialnymi” - dodała dr Szumlicka-Rychlik.
Monografia pt. „Nekropolie Płocka do końca XX wieku” liczy 300 stron i zawiera ok. 50 ilustracji. TNP, które wydało książkę, to jedna z najstarszych tego typu instytucji w Polsce, która powstała w 1820 r. Będąca jego częścią Biblioteka im. Zielińskich jest jedną z siedmiu najstarszych w kraju, a wchodząc w skład 55 placówek tworzących Narodowy Zasób Biblioteczny, posiada status biblioteki naukowej. Jej księgozbiór liczy ponad 400 tys. woluminów.
Na płockim Starym Cmentarzu przetrwało do chwili obecnej ok. 50 zabytkowych nagrobków. Najstarszy z nich to miejsce ostatniego spoczynku zmarłej w 1828 r. podkomorzyny zakroczymskiej Teresy z Krajewskich Rodzickiej. Wyróżniającym się tam nagrobkiem jest też zbiorowa mogiła bohaterów powstania styczniowego z 1863 r.
W pobliżu znajduje się grób zmarłego w 1841 r. płk Jana Gugenmusa, żołnierza Legionów Dąbrowskiego i armii księcia Józefa Poniatowskiego, odznaczonego Legią Honorową i złotym krzyżem Virtuti Militari, syna nadwornego zegarmistrza ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Niedaleko jest też grób rodziny Pestugia, płockich kupców z XIX w., pochodzących z włoskiej Lombardii. Rodzina Pestugia, której pomnik nagrobny powstał w 1865 r., zaliczała się do jednych z najzamożniejszych na północnym Mazowszu.
Z historycznych cmentarzy dawnych ziem polskich starsza od płockiego Starego Cmentarza jest jedynie nekropolia na Rossie w Wilnie (Litwa), istniejąca od 1769 r. (PAP)
mb/ mow/