Wybitni warszawiacy, jak Henryk Marconi, Hugo Seydel i Henryk Fukier, zainicjowali u początków XX wieku proces odradzania Starego Miasta w Warszawie. Mówi o tym książka Małgorzaty Popiołek „Od kamienicy do muzeum. Historia siedziby Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta”
Trwający obecnie pierwszy po drugiej wojnie światowej kompleksowy remont jedenastu staromiejskich kamienic stanowiących siedzibę Muzeum jest okazją do przedstawienia historii Muzeum i jego dorobku. We wstępie koordynator projektu modernizacji siedziby Muzeum Joanna Dudelewicz stwierdza, że najnowsza publikacja MW „pozwala na poznanie historii budynków, zagadnień konserwatorskich, technicznych oraz aranżacyjnych związanych z ich remontem”.
Autorka pracy jest historykiem sztuki. W swoim dorobku ma już między innymi opracowanie historii powojennej odbudowy Nowego Światu, prowadzi badania nad przedwojennymi koncepcjami urbanistycznymi stanowiącymi podstawę do programów odbudowy miasta po 1945 r. W „Od kamienicy do muzeum” skupiła się nie tylko na dziejach placówki, ale również postrzeganiu Starego Miasta przez urbanistów. Tym samym jej książka jest w dużym stopniu pozycją z zakresu historii urbanistyki i zapisem historii tej części Warszawy. Małgorzata Popiołek przypomina jak zaniedbaną dzielnicą było Stare Miasto jeszcze tuż przed wybuchem II wojny światowej. Cytuje między innymi ówczesne artykuły prasowe, które w kontekście kolejnych katastrof budowlanych na Starym Mieście alarmowały: „Stare domy zabytkowe – trzęsą się od potężnych ciężarówek wojskowych, od wielkich autobusów komunikacyjnych, grożąc po prostu rozsypaniem się”.
Długi proces odradzania się tej części miasta rozpoczął się od powołania Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Na jego czele stali najwybitniejsi warszawiacy początków XX wieku, tacy jak Henryk Marconi, Hugo Seydel i Henryk Fukier. Siedzibą tworzonego przez nich Towarzystwa stała się kamienica Baryczków, która później weszła w skład kompleksu kamienic Muzeum. Jak zauważa autorka, wielkie nazwiska pojawiają się w również w okresie powoływania do życia Muzeum Dawnej Warszawy. Pomysł jego stworzenia wysunął charyzmatyczny dyrektor Muzeum Narodowego Stanisław Lorentz, według którego umożliwiłoby „zwiedzającemu zapoznać się z wybitnym budownictwem patrycjatu na przykładzie charakterystycznym i oryginalnym”. Zaawansowane prace nad otwarciem Muzeum przerwał wybuch wojny.
Na szczególną uwagę zasługują przedwojenne plany rozwoju Starego Miasta. Autorka zauważa, że ich celem było nie tylko uchronienie oryginalnej architektury Starówki, ale również działania mające na celu społeczną „rewitalizację” tej dzielnicy. Służyć miało temu między innymi lokowanie na terenie Starego Miasta ważnych instytucji kultury.
Autorka przypomina również o podejmowanych tak jak w innych muzeach wysiłkach na rzecz uchronienia zabytków przed zniszczeniem w trakcie okupacji niemieckiej. W przypadku Muzeum Warszawy działalność ta przybierała nawet tak wyjątkowe formy jak próby organizowania wystaw prezentujących „niemiecki dorobek” dawnej Warszawy.
Szczególnie dramatycznym świadectwem historii Starego Miasta są cytowane przez autorkę zapisy jednego z pracowników Muzeum Zygmunta Miechowskiego. Podczas powstania warszawskiego opiekował się budynkiem Muzeum i jego zbiorami. „16 VIII. O świcie dostajemy obstrzał z moździerzy (7 pocisków, na strychu u Baryczków niewypał). Ludzie z I piętra zbiegają do schronu. Małe piekło” – zapisywał Miechowski. Jego diariusz urywa się 24 września, gdy został ranny podczas ratowania zbiorów w gmachu Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Zmarł dzień później.
Historia Muzeum Warszawy to również historia muzealnictwa i zmian w postrzeganiu roli takich instytucji. Już w 1950 r. w artykule w czasopiśmie „Stolica” zauważano, że celem działalności muzeów nie jest wyłącznie prezentowanie zabytków historii: „Nowoczesne muzealnictwo nie ogranicza się wyłącznie do eksponatów o historycznej wartości – nowy obraz ma pokazać scenę sprzed paruset lat, świeżo wykonany mebel ma pokazać typ sprzętu domowego mieszczaństwa z XVII w., dziś wykonana kukiełka pokazuje ubiór i scenę z życia wielu, wielu dziesiątków lat wstecz”.
Wyjątkową stroną publikacji jest znakomity materiał ikonograficzny. Poza fotografiami dokumentującymi historię Starego Miasta i muzealnych kamienic czytelnicy otrzymali również kopie planów muzeów oraz niemal nieznane wcześniej projekty polichromii zdobiących kamienice przy Rynku Starego Miasta.
„Od kamienicy do muzeum” to pierwsza z serii publikacji przygotowywanych w związku z przebudową siedziby Muzeum Warszawy. W najbliższym czasie planowana jest publikacja albumu "Rzeczy warszawskie" związanej z nową wystawą stałą zrewitalizowanego Muzeum i opowiadającej o prezentowanych na niej obiektach. Na lata 2018-2019 Muzeum Warszawy planuje wydanie "Nowej historii Warszawy" przedstawiającej społeczne, polityczne i urbanistyczne dzieje miasta od czasów jego założenia.
Małgorzata Popiołek „Od kamienicy do muzeum. Historia siedziby Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta”/ „From a Tenement House to a Museum. The History of the Museum of Warsaw’s Site in the Old Town Market Square”, Muzeum Warszawy, Warszawa 2016.
Michał Szukała PAP
szuk/ ls/
