„Ogrody zwierząt. Staropolskie zwierzyńce i menażerie” to nowa książka profesor Aleksandry Jakóbczyk-Goli – historyk sztuki, filolożki, literaturoznawczyni i kulturoznawczyni, i zarazem efekt jej kilkuletnich badań dotyczących staropolskich opisów i wyobrażeń przyrody.
Publikacja ukazała się nakładem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego i Muzeum Historii Polski. W pewnym sensie stanowi ona kontynuację jej poprzedniej książki i rozprawy habilitacyjnej zarazem, wydanej przez Muzeum Historii Polski w 2019 roku, która skupiała się na świecie flory: „Gabinety i ogrody. Polskie nowożytne traktaty architektoniczne wobec kultury kolekcjonowania”.
Na prawie czterystu stronach swojej najnowszej książki Aleksandra Jakóbczyk-Gola omawia historię, cechy charakterystyczne i powody (łowiectwo, kolekcjonowanie) zakładania ogrodów zwierząt w dawnej Rzeczypospolitej – zwierzyńców i menażerii, których właścicielami byli polscy monarchowie i szlachcice (m.in. w Warszawie, Żółkwi, Białymstoku, Albie pod Nieświeżem czy w Zwierzyńcu pod Zamościem). Porównuje je przy tym, również pod względem architektonicznym, z podobnymi założeniami w innych krajach - europejskich, a nawet pozaeuropejskich, pokazując ich starożytną genezę (Egipt, Babilonia, Chiny, Rzym), szeroki kontekst historyczny i kulturowy.
Autorka nie pomija też wierzeń i symboliki związanej z hodowanymi w tych obiektach gatunkami fauny. Przedstawia również podejście człowieka do zwierząt w dawnych epokach, wskazując różne koncepcje filozoficzne (Arystoteles, Michel de Montaigne, Francis Bacon, Kartezjusz, Immanuel Kant i in.). Pod względem chronologicznym, opowieść kończy się na zakładaniu pierwszych ogrodów zoologicznych na ziemiach polskich w XIX wieku.
Podobnie jak „Gabinety i ogrody”, w których Aleksandra Jakóbczyk-Gola omawiała m.in. kulturę gromadzenia i gabinety osobliwości nowożytnej Rzeczypospolitej, „Ogrody zwierząt” zapoznają czytelnika z metodami pozyskiwania (handel, podarunki, egzotyczne wyprawy) i prezentacji omawianych eksponatów - w tym przypadku przykładów gatunków fauny, żywych, jak również martwych (tutaj dochodzi jeszcze kwestia ich konserwacji).
Autorka kilkudziesięciu artykułów naukowych i tekstów popularnonaukowych w swojej książce łączy przystępny, ale niepozbawiony barwnych opisów i porównań, język z wiedzą na poziomie akademickim. Wykorzystuje przy tym ogromną liczbę źródeł historycznych: od staropolskich podręczników, kompendiów i zielników, przez inwentarze dóbr i wspomnienia z epoki, na materiałach ikonograficznych i kartograficznych (mapa Galicji Friedricha von Miega) skończywszy. Wspiera się przy tym wieloma rodzimymi i zagranicznymi opracowaniami, wliczając w to te najnowsze. Świadczy to o ogromnej kwerendzie wykonanej do tej książki, efektem czego są chociażby zamieszczone w niej liczne, dokładnie omówione, cytaty źródłowe i historyczne wizerunki.
Jest to więc bardzo wyczerpująca publikacja, znajdująca się na pograniczu kilku nauk humanistycznych, m.in. historii, kulturoznawstwa, a także historii sztuki i literatury, zawierająca przy tym elementy, które można zaklasyfikować do animal studies. Publikacja napisana jest z myślą nie tylko o specjalistach zajmujących się nowożytną fauną i florą, ale również o szerokim gronie czytelników. Przebija z niej chęć dzielenia się wiedzą, zaprasza do zapoznania się ze światem rodzimych i egzotycznych zwierząt, nie tylko doby staropolskiej.
Źródło: MHP
