W historiografii funkcjonuje Rembieliński przede wszystkim jako „twórca”, „założyciel”, „ojciec” Łodzi przemysłowej, ale przecież jego dokonania i zasługi są daleko większe – podkreśla autor we wprowadzeniu do biografii urzędnika czasów Królestwa Polskiego.
W polskiej historiografii wciąż brakuje opracowań biograficznych poświęconych zapomnianym dziś postaciom, mającym wielki wpływ na rozwój gospodarczy ziem polskich. W szczególny sposób dotyczy to osób, które nie były przedsiębiorcami, lecz urzędnikami państwowymi i swoimi działaniami tworzyły ramy funkcjonowania gospodarki narodowej. Wyjątkowa więc wydaje się najnowsza książka Krzysztof Paweł Woźniak z Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego. Jest ona nie tylko życiorysem uznawanego za wybitnego polityka i urzędnika Królestwa Polskiego, ale przede wszystkim publikacją jego imponującego dorobku administracyjnego.
Rajmund Rembieliński był działaczem politycznym i gospodarczym w okresie autonomii Królestwa Polskiego oraz głównym pomysłodawcą utworzenia okręgu przemysłu włókienniczego w okolicy Łodzi. Na jego zlecenie w 1823 roku powstała pierwsza mapa miasta, a część przedstawionych tam ulic istnieje do dziś. Zdaniem autora Rembieliński był swoistym uosobieniem ducha epoki Królestwa Polskiego, którego politycy i urzędnicy dążyli do uporządkowania i zmodernizowania kraju, stworzenia nowoczesnej gospodarki. Wydawać by się mogło, że ten cel był pozornie niezwiązany z działalnością, taką jak prowadzona przez Rembielińskiego w maleńkiej jeszcze Łodzi. Zdaniem autora jednak Rembieliński „z przenikliwością dostrzegał, że podstawą pomyślnego rozwoju jest sprężysta administracja”. Warto wspomnieć, że urodzony w 1775 r. Rembieliński był przedstawicielem ostatniego pokolenia wykształconego w Rzeczypospolitej. W latach 1786–1790 Rembieliński kształcił się w Szkole Rycerskiej (Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów), którą ukończył ze złotym medalem. Uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim jako pułkownik ziemski” – podkreśla autor. Bez wątpienia duch reform epoki stanisławowskiej wpływał na jego wizję rozwoju gospodarczego Królestwa Polskiego. Jednocześnie Rembieliński już w okresie Księstwa Warszawskiego był wielkim zwolennikiem klasycznego liberalizmu gospodarczego wywodzącego się z myśli Adama Smitha. Fascynacja liberalizmem będzie towarzyszyła mu praktycznie przez całe życie, a pojęcie dobra wspólnego stanie się jednym z często używanych argumentów przy realizowaniu różnych koncepcji rozwoju przemysłu krajowego” – stwierdza prof. Woźniak. Jego wiara w „dobro wspólne” będzie się wyrażała również tworzeniem kodeksów „dobrych manier” przeznaczonym dla urzędników Księstwa Warszawskiego.
Rajmund Rembieliński był działaczem politycznym i gospodarczym w okresie autonomii Królestwa Polskiego oraz głównym pomysłodawcą utworzenia okręgu przemysłu włókienniczego w okolicy Łodzi. Na jego zlecenie w 1823 roku powstała pierwsza mapa miasta, a część przedstawionych tam ulic istnieje do dziś. W 1816 r. Rajmund Rembieliński obejmował urząd prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego Królestwa Polskiego.
„Książka ta mogłaby równie dobrze nosić tytuł: człowiek i dzieło. Jest to widoczne w układzie treści. Część pierwszą wypełnia charakterystyka Rembielińskiego i jego współpracowników. Przedstawiając sylwetkę prezesa radcy stanu zwracam uwagę na cechy charakteru i zasady postępowania, które w szczególny sposób wyróżniały go z grona przedstawicieli administracji Królestwa Polskiego” – podkreśla autor. Zdaniem profesora Woźniaka jedną z owych cech wyróżniających była umiejętność budowania wizji rozwoju. To Rembieliński w niewielkim miasteczku jakim na początku lat dwudziestych XIX w. była Łódź założył rzemieślniczą osadę zasiedloną przez biednych tkaczy, nazywanych w początkach polskiej rewolucji przemysłowej „fabrykantami”, zajmujących się przerobem bawełny.
W 1816 r. Rajmund Rembieliński obejmował urząd prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego Królestwa Polskiego. W pierwszym okresie szczególnie troszczył się o rozwój transportu, szczególnie budowę dróg najnowocześniejszą metodą Johna L. MacAdama. Tak zbudowano między innymi trakt brzeski. Rembieliński był bardzo wysoko oceniany przez swoich przełożonych. „Starania zrobiły, iż postać kraju znacznie się odmieniła w ogólności i że skutki wykazanych ulepszeń równie dla dobra powszechnego, jak i prywatnego przysługują i bliską wróżą pomyślność” – pisał minister Tadeusz Mostowski. Wytrwałość w „staraniach” powodowała, że Rembieliński niejednokrotnie popadał konflikty. Jednym z najsłynniejszych był spór z Antonim Ostrowskim, właścicielem Tomaszowa Mazowieckiego, który w tym mieście rozwijał włókiennictwo mogące być silną konkurencją dla rządowych przedsięwzięć w Łodzi. Jak podkreśla prof. Woźniak sukcesy Rembielińskiego nie byłyby jednak możliwe bez współpracy z innymi wybitnymi urzędnikami Królestwa Polskiego. Od swoich współpracowników żądał Rembieliński bezwzględnego posłuszeństwa w wykonywaniu zlecanych im zadań. Nie tolerował braku obowiązkowości, karcił niedbalstwo i lekceważenie pracy. Spóźniających się do pracy karał potrąceniami z wynagrodzeń, a gdy brak dyscypliny stawał się uciążliwy, wręczał dymisję. Z kolei gorliwie wypełniający swoje obowiązki przedstawiani byli do nagród i wyróżnień” – opisuje autor.
W trakcie powstania listopadowego proponował dyktatorowi Józefowie Chłopickiemu ewakuację całej ludności cywilnej na lewy brzeg Wisły. W ten sposób ogołocona z zapasów prawobrzeżna część Królestwa mogłaby stać się teatrem wojny polsko-rosyjskiej. Ten interesujący z wojskowego punktu widzenia pomysł został odrzucony przez Chłopickiego” – podkreśla autor stwierdzając, że o jego decyzji nie zadecydowały względy merytoryczne, lecz wpływ konkurentów Rembielińskiego. Ostateczny kres karierze Rajmunda Rembielińskiego położyło ograniczenie niezależności Królestwa Polskiego po klęsce powstania listopadowego. Podobnie jak wielu innych działaczy państwowych Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego zajął się gospodarowaniem w swoich dobrach ziemskich. Zmarł w swoim majątku w Jedwabnem 12 lutego 1842 r.
Druga część monografii Krzysztofa Pawła Woźniaka (400 spośród ponad 500 stron) to wspomniany już zbiór dokumentów autorstwa Rembielińskiego i jego współpracowników. Funkcjonowanie nowoczesnej administracji wymaga składania regularnych raportów. Zwyczaj ten zakorzenił się w okresie Królestwa Polskiego. Dokumenty władz wojewódzkich Kongresówki są również jednym z dowodów na szybki rozwój metod statystycznych. Publikowane w monografii raporty Rembielińskiego zawierają między innymi rozwoju przemysłowego poszczególnych miast administrowanego przez niego województwa. „Nakłoniono doskonałego farbierza kunsztowego z miasta Chodzieżyc w Prusach j[aśnie] p[ana] Saenger, który początkowo w mieście Zgierzu miał być osiąść, do założenia farbierni w osadzie łódzkiej. Skutkiem tego farbierz pomieniony, po uzyskaniu stosownego w tej mierze przywileju, sprowadził się do miasta Łodzi z zagranicy, pobudował ozdobną, znakomitą i jak najlepiej urządzoną farbiernią, która zostawszy już wykończoną, czynną być rozpoczęła” – opisywał Rembieliński rozwój Łodzi w raporcie za rok 1824. Załącznikiem do raportów są ujęte w tabelach dane statystyczne dotyczące wszystkich nowo założonych manufaktur i osad fabrycznych. „Dotychczas nie dostrzegano jeszcze jednego waloru raportów rocznych. Są one pomnikiem wzniesionym początkom statystyki polskiej” – stwierdza autor.
Postać Rajmunda Rembielińskiego została upamiętniona w 2015 r. Pomnikiem Początków Miasta Łodzi wzniesionym przed jednym z wejść centrum handlowo-rozrywkowego „Sukcesja”. Rzeźba z brązu przedstawia stojącego mężczyznę opartego o cyrkiel (symbol jego pracy), patrzącego na swoje dzieło – plan miasta. W „Ziemi obiecanej” Władysława Reymonta poznajemy Łódź będącą wielkim, liczącym przeszło 300 tysięcy mieszkańców ośrodkiem potężnego przemysłu. W niczym nie przypominała Łodzi, której granice wytyczał Rajmund Rembieliński. Za sprawa książki Krzysztofa Pawła Woźniaka przenosimy się do czasów, gdy historia „polskiego Manchesteru” dopiero się rozpoczynała i aby dostrzegać jej przyszłą siłę potrzeba było wizjonerstwa pozornie zwyczajnego urzędnika administracji Królestwa Polskiego. Bez wątpienia więc Rembieliński może być stawiany na równi z fabrykantami zasłużonymi dla rozwoju wielkoprzemysłowej Łodzi drugiej połowy XIX w.
Biografia Rajmunda Rembielińskiego otrzymała Nagrodę Złotego Ekslibrisu za najlepszą książkę o Łodzi w konkursie organizowanym przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi.
Książka Krzysztofa Pawła Woźniaka „Rajmund Rembieliński. Wizjoner i menedżer Łodzi przemysłowej. Raporty z lat 1824-1830” ukazała się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.
Michał Szukała (PAP)
Krzysztof Paweł Woźniak, "Rajmund Rembieliński. Wizjoner i menedżer Łodzi przemysłowej. Raporty z lat 1824–1830", Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
