Recenzowana książka stanowi zbiór artykułów naukowych wygłoszonych w charakterze referatów na konferencji zorganizowanej przez Wydział II Historyczno-Filozoficzny Polskiej Akademii Umiejętności w listopadzie 2014 r. Artykuły te generalnie uwypuklają stosunek mocarstw ościennych oraz Francji do sprawy polskiej w okresie I wojny światowej i konferencji pokojowej w Wersalu.
Znajdziemy tam więc interesujące materiały na temat działania francuskiej cenzury w tamtym okresie, opinii współczesnych nam historyków rosyjskich w kwestii odbudowania państwa polskiego, fiaska koncepcji austro-polskiej (również w ramach ówczesnych stosunków między Niemcami a Austro-Węgrami) czy o sposobie traktowania sprawy polskiej przez Niemcy (możliwej tam do realizacji jedynie w kontekście głoszonego przez nich pomysłu „Mitteleuropy”).
Dopiero dwa następne artykuły zajmują się odrębnym tematycznie zagadnieniem emigracji tak polskiej w USA, jak i czeskiej oraz słowackiej w Paryżu i w Londynie. Co do tej pierwszej, to stawia się tutaj tezę, że akcja Polonii amerykańskiej na rzecz niepodległości Polski doprowadziła do okrzepnięcia masy polskich emigrantów i do wykształcenia się z niej silnej grupy etnicznej mającej odtąd znaczący wpływ na politykę prowadzoną przez Stany Zjednoczone. Co do emigracji czeskiej i słowackiej zwraca się zaś uwagę na jej swoisty kompleks niższości wobec Polaków oraz na jej rachuby, iż w razie utworzenia niepodległego państwa czechosłowackiego będzie ono graniczyć z Rosją, a Polska będzie zmuszona ograniczyć się do terytoriów zamieszkałych wyłącznie przez etniczną ludność polską.
Dwa kolejne artykuły są już poświęcone wysoce specjalistycznym zagadnieniom polskich formacji Samoobrony Litwy i Białorusi z lat 1918-1919 oraz liczebności wszystkich Legionów Polskich z lat I wojny światowej. W tym ostatnim przypadku autor dochodzi do konkluzji, że nie da się ustalić konkretnej liczby żołnierzy ze względu na ich dużą fluktuację.
Książkę zamyka całkowicie niepasujący do reszty felieton Jana Prokopa stanowiący jego osobiste przemyślenia na temat skutków I wojny światowej. Felietonista powtarza powszechnie znane tezy o tym, że wojna ta zrodziła dwa totalitaryzmy: hitlerowski i stalinowski, a następnie dodaje, iż pośrednio jest ona nawet winna temu, że…powstała PRL! Twierdzi też, że ten twór państwowy był gorszy od rusyfikacji czy germanizacji z czasu zaborów, bo w PRL-u dochodziło do deprawacji własnymi polskimi rękami. Zupełnie tak, jakby nie było Polaków współpracujących z zaborcami. Gdyby więc przyjąć rozumowanie felietonisty, to trzeba byłoby też założyć, że i sama II Rzeczpospolita odpowiada za powstanie PRL-u.
Pomimo tej kontrowersyjnej publicystyki książka jest warta polecenia dla historyków specjalizujących się w dziejach nowożytnej dyplomacji oraz wojskowości- szczególnie z okresu I wojny światowej. Stanowi także dodatkowy asumpt do badania sprawy polskiej z tamtych lat.
„Sprawa polska podczas Wielkiej Wojny 1914-1919”, red. W. Rojek i A. Kastory, wyd. Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2016 r, ss. 244
dr Mariusz Affek
Źródło: MHP
