Unijny Program Kultura pokazuje różnorodność kulturową Europy - mówi PAP Anna Hieropolitańska z Punktu Kontaktowego ds. Kultury, promującego program. Dzięki programowi na języki obce tłumaczone są książki m.in. Andrzeja Stasiuka i Olgi Tokarczuk. PAP: Jaka jest idea przewodnia Programu Kultura?
Anna Hieropolitańska: Program Kultura istnieje od 2000 roku i miał dotychczas dwie edycje: 2000-07 i 2007-13. Jest programem Komisji Europejskiej, adresowanym do sektora kultury we wszystkich krajach UE i nie tylko. Od zawsze miał on na celu pokazanie różnorodności kulturowej Europy, budowanie ponadnarodowej współpracy kulturalnej. Pozwala uzyskać dotacje na organizację międzynarodowych wydarzeń kulturalnych, tłumaczenia literackie, festiwale (...). Projekty realizowane w Programie Kultura mają przyczyniać się do zwiększania mobilności artystów, rozwijania ponadnarodowego obiegu dzieł oraz promowania dialogu międzykulturowego. (...) Artyści i specjaliści kultury z różnych krajów mogą od wielu lat tworzyć sieci kontaktów, wymieniać się wiedzą oraz wspólnie pracować i prezentować swoje osiągnięcia szerokiemu gronu odbiorców w całej Europie.
PAP: - Kto i na jakich zasadach może korzystać z Programu?
A.H.: O granty mogą ubiegać się zarówno organizacje pozarządowe, jak i instytucje publiczne, takie jak: teatry, muzea, galerie sztuki, orkiestry, zespoły artystyczne, centra kultury i sztuki, ośrodki badawcze, uczelnie wyższe, organy władzy publicznej, organizatorzy festiwali, stowarzyszenia, fundacje, wydawnictwa.
Szansę na dofinansowanie mają operatorzy zainteresowani działaniami wychodzącymi poza ramy lokalne i narodowe, którzy chcą realizować stosunkowo duże projekty z zagranicznymi partnerami. W Programie uczestniczą nie tylko wszystkie państwa członkowskie UE, ale także państwa należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, państwa kandydujące do UE, państwa Bałkanów Zachodnich oraz dodatkowe kraje wyznaczone do uczestnictwa w danym roku, np. w 2012 roku jest to Republika Południowej Afryki, w 2013 - Australia i Kanada. (...) Muszą to być tzw. projekty „miękkie” - Program nie dofinansowuje przedsięwzięć inwestycyjnych.
PAP: Jakie polskie projekty otrzymują dofinansowanie z Programu Kultura?
A.H.: Składanych jest około 800 aplikacji rocznie, z czego ponad 250 projektów - czyli około jedna trzecia - otrzymuje dotację. Polscy operatorzy kulturalni biorą udział w Programie od 2001 roku. W obecnej edycji, od roku 2007, polskie instytucje uczestniczyły w charakterze współorganizatora w 130 projektach, a w 30 były liderami.
Instytucje kulturalne z Polski podejmują bardzo różnorodną tematykę. Od festiwalu Eko Union of Rock Festival, łączącego prezentację najnowszych trendów środkowoeuropejskiej muzyki rockowej oraz edukację ekologiczną z promocją Węgorzewa, poprzez Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, po Międzynarodowy Festiwal Transkaukazja, prezentujący kulturą współczesnego Kaukazu(...).
Można również otrzymać dotacje na przekłady wartościowych dzieł europejskich na języki 36 krajów europejskich. Prawie trzy mln euro wydaje się corocznie na tłumaczenie beletrystyki. Polskie wydawnictwa aktywnie korzystają z możliwości pozyskania tych właśnie dotacji. W latach 2007-11 aż dziesięć z nich otrzymało granty tłumaczeniowe. Wydano ponad 50 pozycji, tłumaczonych z serbskiego, czeskiego, bułgarskiego, angielskiego, francuskiego, niemieckiego i hiszpańskiego. Chętnie tłumaczono również polskich autorów na inne języki, głównie na język słoweński, bułgarski, litewski i węgierski. Wśród najczęściej tłumaczonych dzieł pojawiają się prace Andrzeja Stasiuka, Olgi Tokarczuk i Michała Witkowskiego. Tłumaczy się także książki Sylwii Chutnik i Krzysztofa Vargi. Z pozycji starszych mamy „Pamiętnik znaleziony w wannie” Stanisława Lema i „Bez dogmatu” Henryka Sienkiewicza.
PAP: Jak program oceniają beneficjenci? Jakie są wnioski, ewentualne zastrzeżenia?
A.H.: Wszyscy beneficjenci zgodnie podkreślają korzyści - nie tylko finansowe, które niesie za sobą udział w Programie. Nawiązanie międzynarodowej współpracy wpływa na rozszerzenie zakresu działań, metodologii pracy i ogólny rozwój organizacji. Możliwość pracy w międzynarodowym gronie oraz wynikająca z tego wymiana wiedzy i doświadczeń są nie do przecenienia.
Udział w Programie, zdaniem Olgi Lany z Teatru Groteska, pozwalał wnosić do działalności teatru inspiracje innych i włączać nowe pomysły. Mogła w ten sposób powstać nowa jakość, nie tylko ze względu na różnice kulturowe, ale chociażby - osobowości osób, które miały wpływ na projekt. Teatr nadal współpracuje z instytucjami, poznanymi dzięki projektowi i ta współpraca jest doskonała.
Jak podkreśla Joanna Zając z Fundacji Cracovitalia, w porównaniu z innymi konkursami grantowymi, w Programie Kultura jest wyjątkowa swoboda, zarówno na poziomie pisania aplikacji, jak i na poziomie realizacji i rozliczania projektu. Dokumenty programowe praktycznie się nie zmieniają - w odróżnieniu od innych programów, gdzie dokumenty aplikacyjne nieustannie ewoluują. Występuje przejrzystość, począwszy od priorytetów merytorycznych a skończywszy na rozliczeniu.
Sebastian Florjanowicz, ekspert Wydawnictwa W.A.B uważa, że bez wsparcia Programu wydanie niektórych pozycji mogłoby w najlepszym wypadku opóźnić się, a inne tytuły nie zostałyby w ogóle opublikowane. Co istotne, Program zachęca do tłumaczenia dzieł napisanych w językach mniej popularnych, jak choćby islandzki. Jest to literatura bardzo wartościowa, ale wiedza o niej rzadko przekracza granice danego obszaru językowego.
Justyna Otwinowska z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie podkreśla natomiast, że Program Kultura jest ciekawym wyzwaniem dla jednostek kultury. To z jednej strony zmagania z pewnymi formalnymi, dyscyplinującymi wymaganiami, z drugiej – ogromna satysfakcja z kontaktu i wspólnej pracy z jednostkami kultury w innych krajach UE. Dzięki realizacji projektów mogą poznać się "od kuchni”. Poznawanie stylu i filozofii pracy oraz temperamentu zawodowego partnerów to wartość dodatkowa każdego projektu.
PAP: Jaki jest budżet programu?
A.H.: Budżet na lata 2007-13 wynosi 400 mln euro. W zależności od projektu można otrzymać dofinansowanie w wysokości - od 2 tys. jednorazowej dotacji do 500 tys. euro rocznie. Średnia wysokość grantów to 100, 200 tys. euro. W 2012 i 2013 roku organizacje kulturalne z całej Europy mogą jeszcze pozyskać około 50 mln euro.
PAP: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosiło konsultacje na temat nowego programu Komisji Europejskiej - Kreatywna Europa.
A.H.: Komisja Europejska (...) wymienia kulturę wśród obszarów priorytetowych kolejnego okresu finansowania. Przygotowała propozycję nowego programu unijnego - Kreatywna Europa, w ramach którego zaplanowano wzrost wydatków na ten cel na poziomie 37 proc. (...) To, co z punktu widzenia Polski jest szczególnie istotne, to otwarcie programu na kraje trzecie, w tym kraje Partnerstwa Wschodniego. W programie Kreatywna Europa bardzo ciekawie zapowiada się także instrument finansowy, który ma wspomóc sektor w uzyskiwaniu pożyczek ze strony prywatnych instytucji i banków.
Aby program został przyjęty, Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej muszą osiągnąć porozumienie co do jego kształtu. Opracowując swoje stanowisko ministerstwo kultury weźmie pod uwagę między innymi wyniki konsultacji, w których sektor kultury miał szansę wypowiedzieć się na temat oceny nowego programu. Głosowania w sprawie przyjęcia programu są planowane najwcześniej pod koniec 2012 roku.
Rozmawiała Agata Zbieg (PAP)
agz/ ls/
