Gmach Teatru na Pohulance w Wilnie. Fot. NAC
"Historia pewnego teatru..." - pod takim tytułem w Litewskim Muzeum Teatru, Muzyki i Kina w Wilnie została otwarta wystawa poświęcona 100-leciu legendarnego Teatru na Pohulance, określanego dziś jako symbol wspólnego polsko-litewskiego dziedzictwa kulturowego.
"Granice polityczne w Europie przestały istnieć między innymi dzięki kulturze" - powiedział polski minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski, otwierając w środę wystawę. Minister zaznaczył, że "to właśnie świat literatury, muzyki, świat teatru jako pierwszy pokonywał granice w Europie" i że "teatr buduje poczucie odpowiedzialności, otwartości i tolerancji".
Początkowo na Pohulance dominowały widowiska muzyczne, mało ambitne operetki. Sytuacja kardynalnie się zmieniła, gdy do Wilna z Warszawy przybył Instytut Reduty. Zespół Juliusza Osterwy przyjechał w lipcu 1925 roku, a pierwsze przedstawienie na Pohulance dał 23 grudnia. Było to "Wyzwolenie" Stanisława Wyspiańskiego. Ostatni spektakl Reduty w Wilnie – "Polka w Ameryce" Stanisława Kozłowskiego - odbył się 20 maja 1929 roku.
Wiceminister kultury Litwy Edward Trusewicz wskazał, że dawny Teatr na Pohulance jest też symbolem obecności Polaków w Wilnie. "Gdyby deski albo ściany tego teatru mogły mówić, usłyszelibyśmy wiele polskich słów" - powiedział Trusewicz. Tym samym wiceminister pośrednio przypomniał, że na scenie tego teatru występowały wszystkie aktorskie gwiazdy przedwojennej Polski: Irena Eichlerówna, Nina Andrycz, Zygmunt Bończa-Tomaszewski, Danuta Szaflarska, Hanka Bielicka, Hanka Ordonówna i wielu innych.
Otwarta w Wilnie jubileuszowa wystawa upamiętnia długą i złożoną historię najstarszej sceny w Wilnie, która została wybudowana jako teatr i tę rolę spełnia do dziś. Wystawa prezentuje fotografie, projekty, szkice, eksponaty teatralne, programy i afisze.
Inicjatorem budowy teatru w 1911 roku był zamożny wilnianin Hipolit Korwin-Milewski. Przy jego pomocy finansowej i ze składek społecznych innych Polaków-mieszkańców Wilna budowę teatru rozpoczęto w kwietniu 1912 roku, a w październiku 1913 roku teatr został otwarty.
Ogromne przedsięwzięcie zrealizowane zostało praktycznie w ciągu 1,5 roku. Architektami pięknego budynku na 900 miejsc na parterze i w dwóch amfiteatrach, z elementami architektury barokowej, a nawet romańskiej, byli Wacław Michniewicz i Aleksander Parczewski. Teatr był jednym z nielicznych budynków mających w tamtych czasach w Wilnie centralne ogrzewanie, kanalizację, wodociąg.
Początkowo na Pohulance dominowały widowiska muzyczne, mało ambitne operetki. Sytuacja kardynalnie się zmieniła, gdy do Wilna z Warszawy przybył Instytut Reduty. Zespół Juliusza Osterwy przyjechał w lipcu 1925 roku, a pierwsze przedstawienie na Pohulance dał 23 grudnia. Było to "Wyzwolenie" Stanisława Wyspiańskiego. Ostatni spektakl Reduty w Wilnie – "Polka w Ameryce" Stanisława Kozłowskiego - odbył się 20 maja 1929 roku.
W ciągu niespełna czterech lat zespół zaprezentował w Wilnie 71 premier. W okresie wileńskim Reduta dała też 1800 przedstawień poza Wilnem. Był to systematyczny objazd Kresów ówczesnej Rzeczypospolitej, przede wszystkim – wschodnich. Zespół docierał wszędzie tam, gdzie żywe polskie słowo zostało praktycznie zapomniane, a w czasach zaboru rosyjskiego publicznie padało tylko z ambony.
Po II wojnie światowej - wbrew woli darczyńców Pohulanki, którzy w 1926 roku, przekazując budynek na potrzeby miasta, zapisali w akcie notarialnym, iż ma w nim rozbrzmiewać słowo polskie – teatr przekazano Wileńskiemu Teatrowi Dramatycznemu; potem mieścił się tu Litewski Teatr Opery i Baletu, który został przeniesiony do Wilna z Kowna, następnie był tu Teatr Młodzieżowy.
Obecnie na Pohulance znajduje się siedziba Litewskiego Rosyjskiego Teatru Dramatycznego, ale słowo polskie nie jest rzadkością w tych murach. Władze teatru są przychylne inicjatywom kulturalnym społeczności polskiej na Litwie. Na Pohulance swe jubileusze niejednokrotnie obchodziły Polskie Studio Teatralne w Wilnie i Polski Teatr w Wilnie. Polskie zespoły teatralne wystawiają tu swe premiery, tu odbywają się festiwale teatrów polonijnych.
Główne uroczystości 100-lecia teatru odbędą się w dniach 21-25 października. Zainauguruje je "Zemsta" Aleksandra Fredry w reżyserii Krzysztofa Jasińskiego. Na scenie dawnej Pohulanki wystąpią Joanna Trzepiecińska, Jarosław Gajewski, Daniel Olbrychski i Andrzej Seweryn.
Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)
aki/ awl/ mc/ jbr/
