Maria Konopnicka. Źródło: CBN Polona
Rota, słynny wiersz Marii Konopnickiej, po raz pierwszy został opublikowany w Gwiazdce Cieszyńskiej, a nie – jak się powszechnie przyjmuje - w krakowskim czasopiśmie Przodownica – poinformował pracownik Książnicy Cieszyńskiej Wojciech Święs.
„Rota po raz pierwszy została opublikowana drukiem w Gwiazdce Cieszyńskiej już 7 listopada 1908 r. W wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności fakt ten umykał dotychczas nawet regionalnym badaczom. Historyków zwiodła m.in. druga publikacja tekstu wiersza w Gwiazdce Cieszyńskiej, która ukazała się w 1910 r.” – podkreślił Wojciech Święs.
W krakowskim czasopiśmie Przodownica wiersz ukazał się w połowie listopada 1908 r.
Święs powiedział, że Rota ukazała się w 90 numerze Gwiazdki Cieszyńskiej wraz z przypisem redakcji: „Wiersz ten napisała i przeznaczyła znana poetka umyślnie dla Gwiazdki Cieszyńskiej, chcąc podnieść ducha narodowego w Polakach śląskich, przechodzących obecnie ciężkie chwile”. Pod utworem autorka zamieściła dedykację: „Ludowi śląskiemu”.
W połowie miesiąca utwór z tą samą dedykacją i przypisem redakcyjnym został opublikowany w Przodownicy. „Zaskakujące, że przez lata powtarzano informację o publikacji w krakowskim piśmie, nieraz cytując przy tym ów przypis. Nikt jednak nie przeprowadził kwerendy w Gwiazdce. Prawdopodobnie stało się tak, gdyż półtora roku później Konopnicka przesłała na ręce redaktora czasopisma ks. Józefa Londzina rękopis Roty, którą opublikowano po raz drugi, tym razem w numerze 17 z 26 lutego 1910 r.” – podkreślił pracownik Książnicy Cieszyńskiej.
Konopnicka w załączonym liście, wskazała wówczas, że wiersz został napisany dla… Wielkopolski. Święs przypomniał, że w Rocie autorka odniosła się do prowadzonej tam germanizacji. W 1908 r. pruski parlament uchwalił ustawę nadającą Komisji Kolonizacyjnej prawo do przymusowego wywłaszczania majątków polskich. Stąd słowa: „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród”.
„Być może jednak bezpośrednim bodźcem do napisania Roty były wydarzenia z 28 czerwca 1908 r., kiedy to podczas uroczystości poświęcenia sztandaru Związku Katolickiej Młodzieży Robotniczej w Cieszynie przy biernej postawie policji doszło do starć niemieckich i polskich mieszkańców, w trakcie których rannych zostało ponad 20 cieszyńskich Polaków” – zastanawia się pracownik Książnicy.
Wojciech Święs: Zaskakujące, że przez lata powtarzano informację o publikacji w krakowskim piśmie. Nikt jednak nie przeprowadził kwerendy w Gwiazdce. Prawdopodobnie stało się tak, gdyż półtora roku później Konopnicka przesłała na ręce redaktora czasopisma ks. Józefa Londzina rękopis Roty, którą opublikowano po raz drugi, tym razem w numerze 17 z 26 lutego 1910 r.
Rękopis Roty z 1910 r. był przechowywany w zbiorze korespondencji ks. Londzina w bibliotece Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra w Cieszynie. Później trafił w ręce ks. Rudolfa Tomanka. Po jego aresztowaniu przez Niemców, członkom ruchu oporu udało się wejść do mieszkania duchownego i wywieźć książki oraz wartościowe materiały, w tym Rotę. Zostały ukryte w młynie w Ropicy, gdzie przetrwały wojnę. Potem kolekcja została częściowo rozkradziona. Manuskrypt zaginął. Zachowały się jedynie fotokopie przechowywane w Książnicy Cieszyńskiej i Muzeum Śląska Cieszyńskiego.
Konopnicka w latach 1895-96 przebywała w Istebnej, Jaworzu, Wiśle, Bielsku oraz podbielskich Mikuszowicach. Pisarka utrzymywała przyjazne relacje z działaczami polskiego ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim, przekazywała datki na Macierz Szkolną Księstwa Cieszyńskiego i Dom Narodowy. Współpracowała z Gwiazdką Cieszyńską.
Święs poinformował, że zdaniem części badaczy Konopnicka napisała Rotę na przełomie 1907 i 1908 r. podczas pobytu w Istebnej. Nie ma na to jednak rozstrzygających dowodów. Zdaniem córki pisarki - Zofii Mickiewiczowej, utwór powstał na prośbę ks. Józefa Londzina, działacza społecznego i narodowego, burmistrza Cieszyna.
Po dodaniu muzyki autorstwa Feliksa Nowowiejskiego w 1910 r. była hymnem obchodów Roku Grunwaldzkiego. Po odzyskaniu niepodległości konkurowała z Mazurkiem Dąbrowskiego do roli polskiego hymnu.
Dyrektor Książnicy Cieszyńskiej Krzysztof Szelong poinformował, że 11 listopada na rynku w Cieszynie otwarta zostanie plenerowa wystawa „Cieszyn 1918. Polski my naród, polski lud”, która nawiązuje wprost do Roty. Przybliży w jaki sposób po załamaniu się Austro-Węgier polska większość na Śląsku Cieszyńskim wcieliła w życie prawo do samostanowienia i nie tylko przejęła władzę nad obszarami dawnego księstwa cieszyńskiego, by włączyć je w Polski, ale też wsparła odbudowę i obronę granic państwa.
W Cieszynie już 27 października 1918 r. odbył się ogromny wiec, podczas którego kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców Śląska Cieszyńskiego proklamowało przynależność do Polski. Tymczasową władzę powierzono powstałej 19 października Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.
„Gwiazdka Cieszyńska. Pismo naukowe i zabawne” ukazywała się w Cieszynie w latach 1851-1939 r. Była kontynuacją „Tygodnika Cieszyńskiego” wydawanego od 1848 r. Pismo krzewiło polskość na Śląsku Cieszyńskim.
Zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą ok. 120 tys. woluminów, w tym ponad 16,5 tys. starodruków, 46 inkunabułów i 17 tys. rękopisów. (PAP)
autor: Marek Szafrański
edytor: Paweł Tomczyk
szf/ pat/
