„Ciężka ręka sprawiedliwości – wina, prawo i kara”
Traktat „Młot na czarownice” z 1614 r. znalazł się wśród oryginalnych 79 ksiąg prezentowanych w Pałacu Czapskich w Krakowie na wystawie „Ciężka ręka sprawiedliwości”. Wystawa obrazuje jak na przestrzeni wieków zmieniało się prawo, jak postrzegano winę, jakie wymierzano kary – na świecie, w Polsce.
Na ekspozycji „Ciężka ręka sprawiedliwości – wina, prawo i kara” w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego jest 79 ksiąg ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie (Muzeum Hutten-Czapskiego jest oddziałem MNK). Najstarsze prezentowane inkunabuły pochodzą z końca XV w., najmłodsze publikacje – z pierwszej połowy XIX w.
Kuratorka wystawy Iwona Długopolska zwróciła uwagę, że dzieła są różnorodne – są to traktaty i rozprawy prawnicze, różne kodeksy i zbiory praw, ustawy konstytucyjne oraz podręczniki do nauki prawa. Motywem, który powtarza się w wielu publikacjach, jest Iustitia – rzymskie bóstwo i personifikacja sprawiedliwości. Różne oblicza Iustitii pojawiają się na kartach tytułowych, winietach.
Wystawa ilustruje rozwój prawa cywilnego, karnego oraz prawa kościelnego w krajach europejskich i Polsce od średniowiecza po wiek XIX. Prawo rzymskie, które znacząco wpłynęło na rozwój prawodawstwa europejskiego, ukazane zostało na przykładzie "Digestów Justyniana" – na wystawie wydanie z 1562 r.
Prawo kościelne reprezentują zbiory prawa kanoniczego: "Dekret Gracjana" z XII w., wydany w Paryżu w 1516 r., oraz "Klementyny" papieża Klemensa V z 1313 r., wydrukowane w Lyonie w 1548 r. Oba zbiory weszły w skład kodeksu prawa kanonicznego.
Czym była wina i kara w kontekście eschatologicznym przedstawiają drzeworyty ukazujące dni Apokalipsy i Sądu Ostatecznego w amsterdamskiej edycji Biblii z 1578 r. oraz wyobrażenie piekła w bogato ilustrowanym weneckim wydaniu "Boskiej komedii" Dantego z 1544 r. Wydane w Krakowie w latach 20. i 30. XVI w. krótkie prace dotyczące zasad spowiedzi w Kościele katolickim w praktyce odnosiły się do pojęcia grzechu i jego odpuszczenia. W jednej z nich, wydrukowanej w 1534 r., umieszczony został drzeworyt ze sceną spowiedzi.
Z ramienia władzy świeckiej, rzadziej kościelnej, wytaczane były procesy przeciwko czarownicom. Na wystawie jest polska wersja traktatu „Młot na czarownice” z 1614 r., autorstwa niemieckich dominikanów i inkwizytorów Jakoba Sprengera i Heinricha Kramera, a wydrukowanego po raz pierwszy w 1487 r. Traktat „Młot na czarownice” był podręcznikiem dla inkwizytorów i sędziów.
Krytykiem procesów czarownic był niemiecki jezuita Friedrich von Spee. W Polsce jego traktat „Cautio Criminalis” ukazał się w 1647 r. w Poznaniu – publikacja także jest w Pałacu Czapskich. „Traktat ten zapowiadał początek końca procesów przeciwko czarownicom” – powiedziała kuratorka wystawy.
Prawa polskie, ziemskie i grodzkie na wystawie opisane są w statutach i zbiorach z okresu od XVI do XVIII w., m.in. Jana Herburta, Stanisława Sarnickiego, Bartłomieja Groickiego, Pawła Szczerbica oraz Andrzeja Zamoyskiego. Pokazane zostały także druki dotyczące sądownictwa i systemu karnego od czasów monarchii stanowej i Rzeczypospolitej szlacheckiej, przez próby ich reformy w czasie Sejmu Czteroletniego (1788-1792), po okres zaborów i wprowadzenie „Kodeksu Napoleona” w Księstwie Warszawskim w 1808 r.
Wątki odnoszące się do kwestii winy i kary oraz istoty sprawiedliwości odnaleźć można też w dziełach podróżniczych, historycznych, literackich. W przewodniku po Paryżu z 1716 r. znajduje się rycina z widokiem Bastylii. W historii magistratów miast polskich z 1845 r. znajduje się litografia ukazująca izbę sądową w ratuszu krakowskim zburzonym w 1820 r., a w pracy wydanej w Lipsku w 1805 r. pokazane zostały różne rodzaje kar wymierzanych w Rosji na początku XIX w.
Wystawę „Ciężka ręka sprawiedliwości – wina, prawo i kara” uzupełnia 19 map i atlasów, ukazujących świat i Europę; mapy i atlasy pochodzą z wieków XVI-XIX.
Ekspozycję można oglądać od wtorku do 28 lipca. (PAP)
Autor: Beata Kołodziej
bko/ agz/
