Środa Popielcowa to w liturgii Kościoła katolickiego dzień rozpoczynający okres Wielkiego Postu, czyli przygotowanie do Świąt Zmartwychwstania Pańskiego – podkreślił w rozmowie z PAP wykładowca liturgiki w Wyższym Seminarium Duchownym w Warszawie-Tarchominie ks. dr Paweł Cieślik.
Wyjaśnił, że nazwa tego dnia jest związana z ceremonią posypywania głów popiołem. "Środa Popielcowa jest jednocześnie w całym Kościele dniem pokuty, w którym obowiązuje zachowanie wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych i postu ilościowego".
Nawiązując do obrzędu posypania głów popiołem, ks. Cieślik powiedział, że "popiół już w okresie przedchrześcijańskim traktowany był jako znak żałoby". "Postrzegano go jako wyraz uniżenia się człowieka, symbol jego przemijalności oraz ryt oczyszczenia. Pod koniec VI wieku Środa Popielcowa stała się pierwszym dniem Wielkiego Postu, aby zachować w liturgii biblijną symbolikę 40 dni" – podkreślił liturgista.
Dodał, że w tym dniu pokutujący publicznie grzesznicy rozpoczynali swoje praktyki pokutne. "Gdy instytucja pokuty publicznej straciła na znaczeniu (co ostatecznie dokonało się X wieku) z powodu nowej formy sakramentu pokuty (przyjęto dyskretną i indywidualną spowiedź) zmieniła się także praktyka posypywania popiołem. Synod w Benewencie w 1091 r. zalecał, aby wszyscy duchowni i świeccy, tak mężczyźni, jak i kobiety, przyjmowali w tym dniu popiół na głowy" – wyjaśnił ks. Cieślik.
Przypomniał jednocześnie, że średniowieczne księgi liturgiczne opisują tzw. liturgię stacyjną w Środę Popielcową. W kościele św. Anastazji gromadzili się: papież, pracownicy kurii papieskiej i duchowieństwo Rzymu, "papież nakładał popiół, po czym zdejmował obuwie i udawał się w procesji do kościoła stacyjnego św. Sabiny, gdzie sprawowano Eucharystię".
Współcześnie – jak zaznaczył ks. Cieślik – "papież wraz z licznie zgromadzonym duchowieństwem i wiernymi rozpoczyna liturgię w bazylice św. Anzelma, skąd wyrusza procesja do bazyliki św. Sabiny. W jej czasie śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych. Po dojściu do wyznaczonego kościoła papież celebruje mszę świętą, podczas której błogosławi się popiół i nakłada na głowy wszystkich zgromadzonych".
Dodał, że błogosławieństwo i posypanie popiołu odbywa się w czasie mszy świętej: bezpośrednio po homilii. Towarzyszy temu modlitwa: "Panie Boże, Ty przebaczasz ludziom, którzy się upokarzają i starają się zadośćuczynić za grzechy, wysłuchaj łaskawie nasze prośby i udziel hojnie błogosławieństwa swoim sługom i służebnicom, którzy będą posypani tym popiołem. Niech wytrwają w czterdziestodniowej pokucie, aby mogli z oczyszczonymi duszami uczestniczyć w paschalnym misterium Twojego Syna". W czasie posypywania głów popiołem kapłan wypowiada jedną z biblijnych sentencji: "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię" lub "Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz".
W tym dniu – jak podkreślił ks. Cieślik – wierni, przyjmując popiół, "wkraczają w czas ustanowiony dla wewnętrznego oczyszczenia".
"Tym sugestywnym znakiem rozpoczynają czterdziestodniową drogę nawrócenia, która obejmuje gotowość do przemiany serca, ofiarne praktykowanie modlitwy, postu i jałmużny oraz przystąpienie do sakramentu pokuty. Ta duchowa wędrówka Kościoła ukierunkowana jest na świadome i głębokie przeżycie triduum paschalnego, w którego czasie celebruje się najważniejsze wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa, to znaczy Jego mękę, śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie" – wyjaśnił w rozmowie z PAP ks. Cieślik. (PAP)
Autor: Stanisław Karnacewicz
skz/ joz/
