Przyszły król Polski urodził się 30 kwietnia 1310 r. w Kowalu na Kujawach. Był najmłodszym synem księcia Władysława Łokietka i Jadwigi Bolesławówny.
Miał dwóch starszych braci, którzy zmarli w dzieciństwie, oraz trzy siostry – Kunegundę, Elżbietę i Jadwigę. Jego dzieciństwo przypadło na najtrudniejszy dla jego ojca okres jednoczenia ziem podzielonej Polski. Kraj był zagrożony ze strony rządzących Czechami Luksemburgów oraz zakonu krzyżackiego. Mimo koronacji Łokietka w 1320 r. za prawowitego władcę Polski w Europie uznawano Jana Luksemburskiego. Dążąc do zdobycia sojusznika na wschodzie, Łokietek wydał swojego syna za córkę władcy Litwy, Giedymina. W 1325 r. odbył się jego ślub z księżniczką Aldoną, która na chrzcie otrzymała imię Anna.
Pod koniec panowania swojego ojca Kazimierz był wprowadzany w tajniki rządzenia i dyplomacji. Był częstym gościem na potężnym węgierskim dworze króla Węgier Karola Roberta i jego małżonki (siostry Kazimierza) Elżbiety. W 1331 r. został namiestnikiem Wielkopolski, Sieradza i Kujaw. Brał udział w wojnie z Krzyżakami, m.in. zwycięskiej bitwie pod Płowcami. Władysław Łokietek zmarł w 1333 r. Prawdopodobnie w ostatniej woli nakazał synowi odzyskanie Kujaw, Ziemi Dobrzyńskiej i Pomorza Gdańskiego.
Koronacja Kazimierza Wielkiego
25 kwietnia 1333 r. w Krakowie arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował parę monarszą. Kazimierz otrzymał państwo złożone z Małopolski, Wielkopolski oraz lennych Księstw Sieradzkiego i Łęczyckiego rządzonych przez jego krewnych. Głównym celem Kazimierza stało się zapewnienie pokoju z sąsiadami. W 1333 r. zawarto układ pokojowy z Brandenburgią. Dwa lata później w Wyszehradzie udało się skłonić Jana Luksemburskiego do rezygnacji z pretensji do polskiego tronu. Podczas zjazdu władców w Wyszehradzie doszło również do rozmów z zakonem krzyżackim, które przyniosły zażegnanie ryzyka kolejnej wojny.
Zdobycze terytorialne Kazimierza Wielkiego
Pod koniec lat trzydziestych Kazimierz zaangażował się w konflikty na Rusi. Po wyprawie na Lwów zawładnął Rusią Halicką. Był to pierwszy etap jego ekspansji na wschód. Kazimierz zanotował też sukcesy w stosunkach z Krzyżakami. W 1339 r. proces papieski w Warszawie nakazał zakonowi zwrot Pomorza, Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i michałowskiej. Realizacja wyroku okazała się niemożliwa po wyborze nowego papieża. W 1343 r. Kazimierz zawarł z krzyżakami traktat pokojowy w Kaliszu, który zwracał Polsce Kujawy i Ziemię Dobrzyńską. Kazimierz rezygnował z praw do Pomorza, ziemi chełmińskiej i michałowskiej. Pokój przetrwał do 1409 r.
Wykorzystując konflikty wśród Piastów na Śląsku, odzyskał z rąk księstwa żagańskiego ziemie wschowską. Wydarzenia te spowodowały konflikt z Czechami, który trwał do 1348 r. Pokój w Namysłowie nie zmienił granic obu państw. Wyzyskując spokój na innych granicach, Kazimierz ponownie zaangażował się na Rusi. Sprzyjała temu także śmierć królowej Aldony Anny. Wspólna polsko-węgierska wyprawa odbyła się bez udziału Kazimierza, który poważnie zachorował. W obliczu jego śmierci polskie rycerstwo złożyło hołd Ludwikowi Węgierskiemu, który miał zostać królem Polski po bezpotomnej śmierci Kazimierza.
Kazimierz Wielki i chrystianizacja Litwy
Wysiłki na rzecz chrystianizacji Litwy nie przyniosły trwałych rezultatów, ale do końca lat pięćdziesiątych Kazimierzowi udało się powrócić do współpracy z książętami litewskimi.
W 1341 r. Kazimierz zawarł małżeństwo z Adelajdą, córką władcy Hesji. Mariaż nie przyniósł legalnego potomka. Jedynymi dziećmi Kazimierza pozostały córki Anny – Elżbieta i Kunegunda. Wielokrotne zdrady Kazimierza i brak potomstwa doprowadziły do rozpadu małżeństwa i separacji. Król poślubił córkę wójta Pragi Krystynę Rokiczaną. Po jej śmierci w 1365 r. wziął ślub z Jadwigą, córką Henryka V Żelaznego, księcia żagańskiego. Małżeństwo doczekało się trzech córek. Król miał też liczne potomstwo pochodzące ze związków nieformalnych.
W 1356 r. na spotkaniu z cesarzem Karolem IV w Pradze Kazimierz zrzekł się praw do księstw śląskich w zamian za przejęcie zwierzchnictwa lennego nad Mazowszem. Siedem lat później Karol IV ożenił się z wnuczką Kazimierza, córką księcia pomorskiego Bogusława V. Uwieńczeniem jego polityki zagranicznej i budowania prestiżu Królestwa Polskiego był zjazd krakowski w 1364 r. Podczas obrad został zawarty traktat pokojowy między Ludwikiem Węgierskim a Karolem IV. W Krakowie doprecyzowano również zawarty wcześniej układ Kazimierza i Ludwika. Na jego podstawie władca Węgier w wypadku braku męskiego potomka Kazimierza miał przejąć tron polski.
Reformy Kazimierza Wielkiego
Przez całe panowanie Kazimierz dążył do wewnętrznego rozwoju państwa. Symbolem takiej polityki była budowa zamków i murów obronnych ważnych miast, a także liczne fundacje kościołów oraz rozbudowa zamku na Wawelu. Król popierał również zakładanie nowych wsi i miast, szczególnie w domenie królewskiej. W czasie jego panowania w Małopolsce dokonano 67 lokacji miast królewskich i 14 prywatnych. Wspierał osadnictwo żydowskie i ormiańskie oraz działalność kupców. Znaczne dochody dla skarbu królewskiego przynosiły też rozwijane za jego panowania żupy solne w Wieliczce i kopalnie ołowiu.
Przeprowadził reformy monetarne. Za jego panowania ukształtowała się także dojrzała monarchia stanowa oparta na dominującej pozycji rycerstwa i duchowieństwa.
W czasie rządów Kazimierza dokonano istotnych kodyfikacji prawnych, m.in. spisania Statutu wielkopolskiego. Kazimierz jest również pamiętany za sprawą wydania 12 maja 1364 r. przywileju fundacyjnego Akademii Krakowskiej. Głównym zadaniem pierwszej polskiej szkoły wyższej było kształcenie znawców prawa.
Kazimierz zmarł 5 listopada 1370 r. w wyniku komplikacji zdrowotnych po wypadku na polowaniu w okolicach Przedbórza. Został pochowany w Katedrze na Wawelu. Tron po nim objął Ludwik Węgierski, syn jego siostry, królowej Elżbiety Łokietkówny.
