Nowy banknot 50-funtowy. Fot. PAP/EPA
Wizerunek brytyjskiego matematyka i kryptologa Alana Turinga znajdzie się na nowym polimerowym banknocie o wartości 50 funtów - poinformował w poniedziałek Bank Anglii. Tę kandydaturę wybrano z blisko tysiąca osobistości ze świata nauki.
Decyzję ogłosił na specjalnej uroczystości w Muzeum Nauki i Przemysłu w Manchesterze szef banku centralnego Mark Carney, który wskazał na "innowacyjny i wszechstronny wkład Turinga (w naukę) jako ojca informatyki i sztucznej inteligencji, a także bohatera wojennego", przypominając m.in. jego rolę w złamaniu kodu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.
"Turing to olbrzym, na którego ramionach stoi dzisiaj wiele osób" - ocenił bankier, wskazując na dziedzictwo i znaczenie pracy Turinga dla współczesnego rozwoju technologii. Podkreślił dług wdzięczności brytyjskich władz, które dopiero po 61 latach uchyliły wyrok skazujący naukowca za homoseksualizm, co doprowadziło do chemicznej kastracji i późniejszego samobójstwa matematyka.
Odpowiadając na pytanie o te zdarzenia, szef Banku Anglii ocenił takie potraktowanie naukowca jako "tragiczne i głęboko nieuczciwe". Podkreślił, że byłoby tak niezależnie od jego osiągnięć, ale z ich powodu było to "jeszcze bardziej przygnębiające". Carney wskazał m.in. na niewykorzystanie jego potencjału do dalszych odkryć.
Carney osobiście wyłonił zwycięzcę plebiscytu z 12 postaci wybranych przez specjalną komisję. Wcześniej przejrzała ona 227,3 tys. zgłoszeń, w których pojawiło się 989 kandydatur.
Nowy banknot ma wejść do obiegu w 2021 roku. To jeden z najrzadziej używanych środków płatniczych w brytyjskiej gospodarce: w obiegu znajdują się 344 miliony sztuk o łącznej wartości 17,2 miliarda funtów. Wizerunek Turinga zastąpi postaci Jamesa Watta i Thomasa Newcomena odpowiedzialnych za wynalezienie silników parowych, które odegrały kluczową rolę w rewolucji przemysłowej.
W czasie II wojny światowej Alan Turing zaprojektował tzw. bombę Turinga – urządzenie ułatwiające rozszyfrowywanie wiadomości zapisanych przy użyciu niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Konstrukcja "bomby" została oparta na polskich koncepcjach maszynowego odczytywania zakodowanych meldunków Enigmy i wcześniejszych pracach trzech polskich kryptoanalityków, Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego oraz dzięki informacjom pozyskanym w ramach współpracy trójstronnej z francuskim wywiadem.
W ubiegłym roku bratanek kryptologa Sir Dermot Turin opublikował książkę "X, Y & Z: The Real Story of How Enigma Was Broken" ("X, Y, Z. Prawdziwa historia złamania szyfru Enigmy"). Szczegółowo opisał w niej historię tzw. sztafety Enigmy, czyli działań polskich, francuskich i brytyjskich specjalistów, które doprowadziły do odkrycia kodowania legendarnej maszyny.
Już po wojnie Turing zaprojektował także jeden z pierwszych elektronicznych, programowalnych komputerów. Wymyślił też tzw. test Turinga - eksperyment będący próbą formalnego zdefiniowania sztucznej inteligencji.
O losie naukowca decydował nie tylko matematyczny geniusz; dużą rolę odegrała też jego homoseksualna orientacja.
W 1952 r. włamano się do domu Turinga, który poinformował o tym policję. W toku śledztwa oficjalnie potwierdził, że jest homoseksualistą. Wtedy też oskarżono go o naruszenie "moralności publicznej" i wytoczono mu proces. Sąd dał mu wybór między więzieniem a terapią hormonalną. Turing wybrał terapię - konsultacje z psychiatrą i roczną kurację hormonalną polegającą na przyjmowaniu estrogenu.
Po wyroku kryptolog stracił certyfikat dostępu do poufnych informacji. Odsunięto go też od badań związanych z konstrukcją komputera. 7 czerwca 1954 Turing zamknął się w sypialni i popełnił samobójstwo.
We wrześniu 2009 r. brytyjski premier Gordon Brown przeprosił w imieniu rządu Wielkiej Brytanii za "całkowicie niesprawiedliwe" i "straszne" potraktowanie naukowca, a pośmiertny akt łaski został wydany w grudniu 2013 roku. Kilka miesięcy wcześniej przyjęto rządowy projekt ustawy legalizującej małżeństwa homoseksualne, a pierwsze z nich zostały zawarte w marcu 2014 roku.
Z Londynu Jakub Krupa (PAP)
jakr/ ulb/ kar/
