Włodzimierz Bolecki. Fot. Serwis wideo PAP
Józef Mackiewicz wypowiadał się zawsze przeciw programom i partiom politycznym; odsłaniał przy tym prawdę o komunizmie - przypomniał badacz literatury prof. Włodzimierz Bolecki, którego artykuł w 35-lecie śmierci pisarza opublikował IPN na portalu Przystanekhistoria.pl.
Inne uwagi prof. Boleckiego dotyczą m.in. nacjonalizmu ocenianego przez Mackiewicza jako źródło nieszczęść we wschodniej Europie, a także konieczności przezwyciężania kompleksów i stereotypów antyniemieckich, które podsycane przez propagandę PRL uzależniały polską opinię publiczną od Związku Sowieckiego.
W piątek mija 35 lat od śmierci Józefa Mackiewicza - uważanego za jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy XX w., także publicysty, dziennikarza, świadka ekshumacji ofiar zbrodni katyńskiej, określanego też mianem bezkompromisowego antykomunisty. Z okazji tej rocznicy twórczość pisarza będzie tematem dyskusji, która z udziałem prof. Boleckiego odbędzie się w Centrum Edukacyjnym IPN "Przystanek Historia" w Warszawie.
"Umieszczenie sylwetki Józefa Mackiewicza wśród polityków powojennej emigracji polskiej mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka oczywiste. W potocznej opinii czytelników – a także w pracach krytyków literackich – Józef Mackiewicz uważany jest bowiem przede wszystkim za pisarza politycznego. Przesądzać ma o tym programowy antykomunizm jego postawy i twórczości – zarówno literackiej jak i publicystycznej. Taka interpretacja jest jednak całkowitym nieporozumieniem" - zwrócił uwagę prof. Bolecki, którego artykuł pierwotnie znalazł się w książce pt. "Myśl polityczna na wygnaniu".
"W swoich powieściach Józef Mackiewicz nie pisał o polityce, lecz o historii współczesnej. Natomiast w publicystyce poruszając tematy polityczne nie wypowiadał się nigdy jako polityk, lecz jako historyk, pisarz i intelektualista. Mackiewicz wypowiadał się nie w imię konkretnych programów politycznych i nie w imieniu partii, lecz zawsze przeciw programom i partiom politycznym" - podkreślił badacz.
Dodał też, że Mackiewicz podejmował tematy należące do obszaru zainteresowań polityków i publicystów, a także historyków, lecz czynił to zawsze w formie sprzeciwu wobec polityki. "Zasadniczą cechą postawy i pisarstwa Józefa Mackiewicza jest bowiem Antypolityczność" - dodał prof. Bolecki, przypominając jednocześnie, że cała twórczość Józefa Mackiewicza była "namiętnym oskarżeniem XX-wiecznej polityki o deformowanie i niszczenie życia jednostek i narodów".
Prof. Bolecki przypomniał też, że programem Józefa Mackiewicza było odsłonięcie prawdy o sowieckim komunizmie, a jego marzeniem – zniszczenie tego systemu. "Komunizm uważał nie za przeciwnika, lecz za wroga. Faktycznie więc obiekt swoich zainteresowań i swojej pasji umieszczał poza polem polityki. Z przeciwnikiem mógł dyskutować, z wrogiem chciał jedynie walczyć" - czytamy w tekście profesora Instytutu Badań Literackich PAN.
Odnośnie Sowietów Mackiewicz kategorycznie i wielokrotnie odrzucał koncepcję, że bolszewizm jest historyczną konsekwencją dziejów dawnej Rosji, uważał bowiem, że - jak podał prof. Bolecki - "Rosja przedrewolucyjna bardziej zbliżona była do Europy Zachodniej niż do państwa Sowietów". Badacz PAN dodał też, że dla Mackiewicza bolszewizm był gruntownym odwróceniem dawnej Rosji – politycznym, ustrojowym, gospodarczym, filozoficznym, obyczajowym a nawet psychicznym.
Poza prof. Boleckim w dyskusji o życiu, twórczości i znaczeniu dzieł Józefa Mackiewicza w siedzibie IPN przy ul. Marszałkowskiej udział mają wziąć także prof. Rafał Habielski oraz Andrzej Mietkowski. Rozmowę poprowadzi dr Małgorzata Ptasińska z Biura Badań Historycznych IPN.
Józef Mackiewicz (1902-1985) – prozaik, publicysta, dziennikarz. Brał udział w wojnie z bolszewikami w 1920 r. Potem jako reporter piętnował zacieranie w imię polskiej racji stanu kulturowego bogactwa Kresów Wschodnich. Podczas okupacji publikował w gazecie wydawanej przez Niemców. Wojskowy Sąd Specjalny Armii Krajowej w 1943 r. skazał go na karę śmierci. Wyrok na Mackiewiczu miał wykonać inny pisarz - Sergiusz Piasecki. Jednak autor "Kochanka Wielkiej Niedźwiedzicy" odmówił wykonania wyroku, bo miał wątpliwości co do winy Mackiewicza. Później ppłk Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego AK, podjął decyzję o uniewinnieniu pisarza. Sprawa wydania tego wyroku przez AK jest do dziś dnia niejasna.
W 1943 r. Józef Mackiewicz za zgodą Niemców i za wiedzą AK uczestniczył jako obserwator w ekshumacji grobów w Katyniu, co opisał, przyczyniając się do rozpowszechnienia prawdy o zbrodni, m.in. poprzez książkę "Katyń: zbrodnia bez sądu i kary".
Od 1945 r. był na emigracji. Poza publicystyką, nowelami i wspomnieniami napisał osiem powieści, w tym takie jak "Droga donikąd" opisującą Wileńszczyznę pod okupacją sowiecką, "Nie trzeba głośno mówić" - gdzie zarzucał Armii Krajowej współpracę z ZSRR, "Kontra" - o tragedii Kozaków walczących przeciw Sowietom w II wojnie światowej. Niektórzy uważają go za jednego z największych polskich prozaików XX wieku; inni za zdrajcę i kolaboranta.
Józef Mackiewicz był młodszym bratem Stanisława Cat-Mackiewicza, dziennikarza i pisarza, w latach 1945-1955 premiera rządu polskiego na emigracji. (PAP)
nno/ aszw/
