Anna Smoleńska. Fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
100 lat temu, 28 lutego, urodziła się Anna Smoleńska, harcerka Szarych Szeregów, twórczyni tzw. Kotwicy, symbolu Polski Walczącej. Niemcy aresztowali ją jesienią 1942 r. i uwięzili na Pawiaku, a potem deportowali do KL Auschwitz, gdzie zmarła w marcu 1943 r.
Anna Smoleńska urodziła się w Warszawie. Od 1931 r. była członkinią harcerstwa. Uczyła się w warszawskim gimnazjum im. Juliusza Słowackiego. Po maturze w 1938 r. podjęła studnia w dziedzinie historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim.
Podczas okupacji niemieckiej uczyła się w Miejskiej Szkole Ogrodniczo-Rolniczej, gdzie pod pozorem nauczania na poziomie średnim prowadzone były studia akademickie SGGW. Równolegle przeszła konspiracyjny kurs łączności. Miała pseudonim „Hania”.
W Szarych Szeregach wraz z grupą harcerek działała w konspiracyjnej organizacji małego sabotażu Wawer. Organizowała pomoc dla rodzin więzionych przez Niemców. Od początku 1942 r. była łączniczką w Wydziale Propagandy Bieżącej Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej.
Armia Krajowa
„Odpowiedzialna, poważna, krytyczna. Dla siebie surowa i wymagająca, do innych z dystansem. Koleżeńska, ale małomówna, nie okazująca uczuć, nieskora do zwierzeń. W decyzjach i ocenach, w słowach i ruchach zawsze spokojna, zrównoważona” – tak scharakteryzowała Annę Smoleńską jej podwładna z harcerstwa Elżbieta Ostrowska, która została zacytowana w Internetowym Polskim Słowniku Biograficznym.
W pierwszych miesiącach 1942 r. Biuro Informacji i Propagandy ogłosiło konkurs na znak dla organizacji. Spośród 27 projektów wybrano Kotwicę, którą zaprojektowała Smoleńska. Na wyborze zaważyła czytelność. Symbol Polski Walczącej łączył literę „P”, jak Polska, z „W”, jak walka. Można go było bardzo szybko wykonać.
„Monogram wiązany, składający się z liter P i W, z jednej strony był skrótem słów +Polska Walcząca+, z drugiej zaś kojarzył się z kształtem kotwicy, chrześcijańskiego symbolu nadziei. Dlatego właśnie kotwicą nazywano najczęściej nowe godło. Zostało ono wykorzystane w akcji dywersyjno-propagandowej prowadzonej przez Polskie Państwo Podziemne. Nie sposób zliczyć, w ilu miejscach z narażeniem życia ozdobiono nim mury Warszawy i innych miast okupowanej Polski” – wskazał Tomasz Zawistowski w artykule „Orły ze znakiem Polski Walczącej” opublikowanym na stworzonej przez IPN stronie www.polska1918-89.pl .
Jako pierwsi Kotwicę wykorzystali członkowie organizacji Wawer. 20 marca 1942 r. umieścili ją na murach budynków w Warszawie.
"Biuletyn Informacyjny" AK z 16 kwietnia 1942 r. napisał: "Już od miesiąca na murach Warszawy rysowany jest znak kotwicy. Rysunek kotwicy jest robiony tak, że jego górna część tworzy literę +P+, zaś część dolna - literę +W+. Pewna ilość napisów objaśnia, że znak kotwicy jest znakiem Polski Walczącej. Zapoczątkowany być może przez jakiś zespół - znak ten stał się już własnością powszechną. (…) Nie umiemy wytłumaczyć popularności tego znaku. (…) Być może działa tu chęć pokazania wrogowi, że mimo wszystko - nie złamał naszego ducha. Może na wyobraźnię +rysowników+ działa symbolika kotwicy - znaku nadziei".
Zawistowski dodał, że po roku symbol stał się - na mocy rozkazu dowódcy AK - znakiem firmowym Armii Krajowej, pozostawianym na miejscach akcji zbrojnych. „W roku 1944 żołnierze oddziałów biorących udział w akcji +Burza+ nosili na rękawach naszywane oznaki z kotwicą. Bywało, że litery składające się na kotwicę interpretowano jako WP – Wojsko Polskie” – napisał.
Polacy w KL Auschwitz
3 listopada 1942 r., po nieudanej próbie aresztowania redaktora naczelnego „Biuletynu Informacyjnego” Aleksandra Kamińskiego i sekretarz redakcji Marii Straszewskiej, Niemcy zatrzymali Annę Smoleńską wraz z rodzicami – Eugenią i Kazimierzem, siostrą Janiną oraz bratem Stanisławem i jego żoną Danutą. Wszyscy zostali umieszczeni w więzieniu na Pawiaku. 27 listopada Niemcy przewieźli stamtąd do Auschwitz 53 kobiety. Wśród nich była Anna, jej matka, siostra i szwagierka. Do obozu trafił tego dnia też brat.
Żadna z kobiet z rodziny Smoleńskich nie przeżyła Auschwitz. Żona brata Anny – Danuta, prawnik, straciła życie 13 stycznia 1943 r. Matka Eugenia, inżynier chemik, zginęła 8 marca 1943 r., a siostra Janina, doktor chemii i biologii, cztery dni później. Akt zgonu Anny Smoleńskiej Niemcy wystawili 30 marca 1943 r. Jako datę śmierci podali w nim dzień 19 marca. Przyczyną miało być "zapalenie opłucnej".
Ojca Anny - profesora chemii Politechniki Warszawskiej Kazimierza Smoleńskiego, Niemcy przez kilka miesięcy więzili na Pawiaku. Był torturowany. 13 maja 1943 r. został rozstrzelany przez okupantów w grupie więźniów Pawiaka w ruinach getta.
Wojnę przeżył jedynie brat - Stanisław. W marcu 1943 r. Niemcy przenieśli go do obozu Gross-Rosen, a miesiąc później do Sachsenhausen. Po wojnie powrócił do stolicy, gdzie rozpoczął pracę w Polskim Radiu. Zmarł w Warszawie 24 stycznia 1986 r.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. W Auschwitz Niemcy uwięzili 140-150 tys. Polaków, z tego ok. 70 tys. zginęło. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ dki/
