"Dzieła zebrane" Jerzego Grotowskiego, które właśnie trafiają do księgarń, to pierwsza próba zebrania w jednej książce tekstów legendarnego reżysera. Tom gromadzi 138 tekstów w tym 37 niepublikowanych dotąd po polsku i 17 światowych pierwodruków. "+Dzieła zebrane+ Grotowskiego to w gruncie rzeczy zapisana jego własnymi słowami jego twórcza autobiografia" - powiedziała na poniedziałkowym spotkaniu w Warszawie jedna z redaktorek tomu Agata Adamiecka-Sitek.
Pomysłodawcami opublikowania po polsku dzieł Grotowskiego w jednym tomie byli Mario Biagini i Thomas Richards z ośrodka Workcenter of Jerzy Grotowski w Pontederze. "Biaginiemu i Richardsowi zależało, by wieloletniemu opracowywaniu dorobku reżysera towarzyszył proces poszerzania kręgu osób spotykających się z jego myślą i praktyką, by włączyć Grotowskiego do obiegu współczesnej dyskusji artystycznej i społecznej, ożywić jego obecność w polskim dyskursie o teatrze, sztuce i o życiu zbiorowym" - mówił Igor Stokfiszewski z zespołu redakcyjnego "Dzieł zebranych".
"Grotowski to artysta, który poświęcił swoją drogę poszukiwaniom w obszarze ludzkiej wolności, w kontrapunkcie do romantyczno-patriotycznej dominanty, która wyznaczała kierunki kształtowania się polskiej nowoczesności. Poprzez niemal herezję i uparte dyskutowanie z demonami nawiedzającymi polską tożsamość Grotowski wpisał się w poczet twórców poszerzających zasób wspólnych wyobrażeń o nas samych" - powiedział Igor Stokfiszewski.
Konsekwencją takiego podejścia jest charakter "Dzieł zebranych" - nie jest to opracowanie krytyczne, które siłą rzeczy musiałoby mieć o wiele większą objętość, ale zbiór w jednym tomie tekstów, które Grotowski sam zaakceptował jako gotowe do publikacji. Książka liczy niemal tysiąc stron i gromadzi łącznie 138 tekstów: artykuły i eseje, autoryzowane transkrypcje wystąpień publicznych i wykładów, rozmowy i wywiady. Wśród nich 37 pozycji nie było dotychczas publikowanych po polsku (m.in. "Wokół powstawania Apocalypsis", "Reżyser jako widz zawodowy" i "Montaż w pracy reżysera"), zaś 17 to światowe pierwodruki (m.in. prace dyplomowe pisane na zakończenie studiów aktorskich i reżyserskich oraz teksty przygotowane przez Leszka Kolankiewicza na podstawie przemówień i spotkań Grotowskiego z lat 70.). Oprócz tekstów należących do kanonu wypowiedzi artysty, tom przynosi także publikacje dotychczas trudno dostępne i prawie nieznane (np. wystąpienia polityczne z czasów zaangażowania Grotowskiego w komunistycznych organizacjach młodzieżowych w 1957 roku).
Jak mówili redaktorzy, do "Dzieł zebranych" nie włączono dokumentów prywatnych, listów, tekstów nieautoryzowanych, wierszy Grotowskiego ani też jego wykładów z Paryża i Rzymu, które spadkobiercy reżysera zamierzają opublikować w oddzielnym tomie.
"Grotowski to artysta, który poświęcił swoją drogę poszukiwaniom w obszarze ludzkiej wolności, w kontrapunkcie do romantyczno-patriotycznej dominanty, która wyznaczała kierunki kształtowania się polskiej nowoczesności. Poprzez niemal herezję i uparte dyskutowanie z demonami nawiedzającymi polską tożsamość Grotowski wpisał się w poczet twórców poszerzających zasób wspólnych wyobrażeń o nas samych. Za Grotowskim wciąż podąża legenda artysty, który niemal podległ ekskomunice, gdy Prymas Tysiąclecia – kardynał Stefan Wyszyński – podczas kazania wygłoszonego w 1976 r. w krakowskim kościele na Skałce wykrzyczał sprzeciw wobec twórcy Teatru Laboratorium, stwierdzając, że spektakl +Apocalypsis cum figuris+ demoralizuje naród. W Grotowskim fascynuje jego pragnieniem ustanowienia świeckiej uniwersalności, jego próby rozwijania międzyludzkich relacji" - powiedział w poniedziałek Igor Stokfiszewski.
Jerzy Grotowski (1933-1999) - reżyser teatralny, praktyk i teoretyk kultury, badacz zachowań ludzkich - wraz z Ludwikiem Flaszenem objął w 1959 r. Teatr 13 Rzędów w Opolu i przekształcił go w Teatr Laboratorium, w którym ucieleśnił ideę "teatru ubogiego", skupionego na relacji widza z aktorem. Peter Brook pisał, że "od czasów Stanisławskiego nikt na świecie nie badał natury aktorstwa, jego znaczenia, jego procesów duchowo-fizyczno-emocjonalnych tak dogłębnie i całkowicie, jak Grotowski".
Teatr Laboratorium, kierowany przez Grotowskiego i Flaszena, nie był teatrem w tradycyjnym sensie, lecz instytutem ukierunkowanym na badanie sztuki teatralnej, a zwłaszcza sztuki aktora. Jego działalność skupiała się na wielkich tekstach klasycznych (zarówno polskich pisarzy romantycznych: Mickiewicza, Słowackiego i Wyspiańskiego, jak Marlowe'a i Calderona), których rola w Polsce bliska była mitycznym tekstom kultury. Pod koniec lat 70. Grotowski badał techniki rytualne wywodzące się z różnych tradycji. Od 1986 r. do śmierci Grotowski pracował głównie w Pontederze (Włochy), gdzie założył Workcenter of Jerzy Grotowski. Uznawany jest za jednego z najważniejszych współczesnych reformatorów teatru. Był jednym z trzech Polaków - obok Adama Mickiewicza i Bronisława Geremka - którzy zostali profesorami College de France. Specjalnie dla niego utworzono tam katedrę Antropologii Teatru.
"Dzieła zebrane" Grotowskiego ukazały się Nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej, Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego i wrocławskiego Instytutu Grotowskiego. (PAP)
aszw/ hes/
