Józef Światło 

Był dwukrotnie więziony. W 1938 został powołany do służby wojskowej. W 1939 r. brał udział w kampanii polskiej. Został deportowany na Syberię.

Działalność Światły w aparacie bezpieczeństwa

Od 1943 r. służył w armii polskiej gen. Zygmunta Berlinga. Następnie służył w aparacie bezpieczeństwa: od stycznia do września 1945 r. pełnił funkcję zastępcy kierownika Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Warszawie, następnie w latach 1945–1946 w Olsztynie, a w latach 1946–1948 w Krakowie. 

Od października 1948 r. pracował w komórce Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego zajmującej się kontrolą partii komunistycznej. W latach 1950–1951 pełnił funkcję wicedyrektora Biura Specjalnego MBP, a następnie, do września 1954 r., formalnie wicedyrektora X Departamentu MBP. Do zadań tej jednostki należały kontrola struktur partyjnych oraz przeprowadzenie szeroko zakrojonej czystki wymierzonej w przeciwników Bolesława Bieruta i jego otoczenie.

Światło zyskał szczególne zaufanie sowieckich organów bezpieczeństwa i władz politycznych. Brał również udział w akcjach grup operacyjnych NKWD, a także w aresztowaniu polskich przywódców komunistycznych – Władysława Gomułki i Mariana Spychalskiego. 

Ucieczka Światły na Zachód

W grudniu 1953 r. zbiegł na Zachód: razem z Anatolem Fejginem przyjechał do Berlina w sprawie służbowej. W sobotę 5 grudnia o godz. 8.30 przysłane po nich auto analogicznych niemieckich służb odwiozło ich do ambasady; przekazali wyniki swojej pracy niemieckim kolegom, ci zaś zaprosili ich na obiad, po nim zaś polscy funkcjonariusze udali się do hotelu. Nie mając jednak zajęć, postanowili wyjść na miasto – w jednej z trafik Fejgin kupił papierosy, a kiedy wyszedł ze sklepu, ani przed trafiką, ani w okolicy nie było Światły. Berlin przeczesywały wszystkie operujące tam służby wschodnioniemieckie i sowieckie. Na ślad Światły natrafili dopiero jedenaście dni później Niemcy, którzy poinformowali Polaków, że w dniu jego zniknięcia na pobliski posterunek zgłosił się jakiś mężczyzna, prosząc o podwiezienie go do Amerykanów. Wciąż jednak nie znano motywu. Dopuszczano opcję aresztowania go przez zachodnie służby, porwania, a nawet jakiegoś wypadku losowego. Sprawa wyjaśniła się kilka dni później: ambasador sowiecki w Warszawie w piśmie do Wiaczesława Mołotowa donosił: „Niedawno uciekł do Niemiec Zachodnich znaczący pracownik bezpieczeństwa – Światło”.

Informacje posiadane przez Światło

Specjalnie powołana komisja ustaliła, że – jak wylicza Robert Spałek w książce „Komuniści przeciwko komunistom”: „[…] dyrektor znał wszystkie najważniejsze dokumenty śledcze, agenturalne i archiwalne Departamentu X. Zbierał informacje o ludziach, wydarzeniach, zagadnieniach, które pozwalały wykryć i zwalczyć przeciwnika politycznego. Zamawiał w odpowiednich komórkach MBP instalowanie podsłuchów telefonicznych i mieszkaniowych, organizował śledzenie wytypowanych osób (sam dokonywał również tego wyboru), przeprowadzał aresztowania (wcześniej opracowując ich plany i warianty). Czasem sam asystował przy przesłuchaniach, studiował protokoły dochodzeń, zapisy i opracowania podsłuchów, przeglądał przechwyconą przez bezpiekę korespondencję i jej opracowania […] Był więc chyba funkcjonariuszem najlepiej zorientowanym w całokształcie poszukiwań wroga wewnętrznego”.

Światło był także naocznym świadkiem i czynnym uczestnikiem całej operacji przejmowania w Polsce władzy przez komunistów. Jeszcze jako oficer polityczny armii Berlinga brał udział w aresztowaniach i przesłuchaniach ujawniających się żołnierzy Armii Krajowej. To samo robił po przeniesieniu do formującej się milicji, gdzie – w niejasnej formalnie roli – współpracował z NKWD, biorąc osobiście udział nie tylko w brutalnych przesłuchaniach, lecz i w obławach na niepodległościowych konspiratorów. W zwalczaniu przeciwników komuny był brutalny i bezwzględny, ale też uczestniczył w subtelniejszych, choć potężnych oszustwach, takich jak fałszowanie wyników referendum (1946) dotyczącego przyszłego ustroju Polski, a także wyborów (1947) do Sejmu. 

„Jest jedną z niewielu osób, które uosabiają całe zło komunistycznego reżimu, również to, które było popełniane, gdy on sam, jako uciekinier, przebywał po drugiej stronie Atlantyku. Osobiście aresztował i znęcał się nad setkami osób o różnej proweniencji ideowej czy politycznej, na mocy jego rozkazów aresztowano tysiące ludzi, należał do elity organizacji, która bez żadnych wątpliwości była instytucją zbrodniczą, służyła zaprowadzeniu i umocnieniu w Polsce przestępczego systemu politycznego, uciekając się w tym celu do masowych morderstw i dążąc do upodlenia tysięcy ludzi” – pisał historyk prof. Andrzej Paczkowski.

Światło w USA

We wrześniu 1954 ujawniono fakt przyznania Światle azylu w USA. 8 września 1954 r. Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa i Głos Ameryki rozpoczęły nadawanie relacji Józefa Światły, a od 20 października RWE rozpoczęło nadawanie cyklicznej audycji „Za kulisami bezpieki i partii”. Do lutego następnego roku wyemitowano siedemdziesiąt siedem odcinków, ponadto dwanaście audycji specjalnych – łącznie 139 z udziałem Światły. Stały się one kolejnym, po śmierci Stalina i aresztowaniu Berii, wydarzeniem, które umożliwiło odwilż i otworzyło drogę do polskiego Października.

Do końca życia pozostał w USA, żyjąc pod przybranym nazwiskiem. Mówiło się nawet, że przeszedł operację plastyczną. Jan Nowak-Jeziorański wspominał, że Światło zmarł w 1985 r. W roku 2010 Instytut Pamięci Narodowej poinformował, że otrzymał od Amerykanów informację, iż Józef Światło zmarł 2 września 1994 r. (PAP)