Książnica Cieszyńska: wystawa poświęcona polskiej literaturze na Zaolziu

„Tytuł wystawy nawiązuje do słów jednego z najważniejszych zaolziańskich poetów - Władysława Sikory, który w wygłoszonym w 2000 r. na sesji naukowej +Polacy na Zaolziu 1920–2000+ referacie stwierdził, że po 1989 r. życie literackie na Zaolziu się rozmywa. Miał wówczas na myśli, że w przeszłości literatura stanowiła czynnik spajający miejscową polską społeczność, tymczasem po Aksamitnej Rewolucji regionalni pisarze, coraz mniej liczni, poszli głównie w stronę integracji ze środowiskami czeskimi” – wskazał kurator wystawy Wojciech Święs z Książnicy.

Jak podkreślił, w minionym stuleciu „postępowało systematyczne wtapianie się Polaków w większościową społeczność czeską, czego najbardziej namacalnym wyrazem są wyniki kolejnych spisów ludności, według których liczba polskiej ludności tego obszaru zmniejszyła się z ok. 123 tys. do ok. 27 tys.”

„Stopniowo +rozmywa się+ polska tożsamość narodowa, która – generalizując – na przestrzeni lat przeszła drogę od klarownego patriotyzmu i jasnego deklarowania przywiązania do polskich barw narodowych - silnie widocznych w twórczości zaolziańskich pisarzy XX-lecia międzywojennego, przez rosnącą nieufność implikowaną m.in. przez sytuację polityczną oraz propagandę komunistyczną, aż do poczucia obcości wobec mieszkańców Polski przy wiązaniu własnej polskości co najwyżej z regionalnym folklorem” – wskazał Święs.

Kurator zaznaczył, że w tytule wyróżniono typograficznie zaimek osobowy „my”, litera „e” z kolei zamieniona została na znak hash (#). „Ma to symbolizować drogę, jaką przebyła zaolziańska literatura na przestrzeni stu lat – od jednego z najważniejszych nośników polskich wartości narodowych i spoiwa doskonale zorganizowanej, zwłaszcza w XX-leciu międzywojennym, polskiej ludności Zaolzia (MY), aż do nowoczesności i wspomnianych zjawisk jej towarzyszących (#)” – wyjaśnił.

Ekspozycja prezentuje syntetycznie historię polskiej literatury na Zaolziu i kanon zaolziańskiego piśmiennictwa, a to wszystko – jak powiedziano – na tle szerszej historii regionu i jego mieszkańców. „Wchodzenie w szczegóły byłoby niemożliwe ze względu na ogromne bogactwo ruchu wydawniczego i życia literackiego na Zaolziu, zwłaszcza przed 1989 r. Ekspozycja podzielona jest na trzy zasadnicze części – okres do 1945 r., lata 1945–1981 oraz okres po 1981 r.” – dodał Święs.

Dominantą pierwszej z nich jest śląski regionalizm literacki, który determinował rozwój piśmiennictwa na Zaolziu zwłaszcza w XX-leciu międzywojennym. Głównym przedstawicielem tego nurtu był Paweł Kubisz. Stosowną rangę uzyskał także Gustaw Morcinek, mieszkający co prawda w Polsce, ale pochodzący z Karwiny i popularyzujący Zaolzie w swojej twórczości.

Cechą charakterystyczną piśmiennictwa drugiego okresu jest generacyjność. Kres klasycznie rozumianemu regionalizmowi w literaturze położyło tzw. "pokolenie pierwszego lotu", od wydanego w 1959 r. zbiorowego tomu poetyckiego „Pierwszy lot”. „Jego przedstawiciele, do których zalicza się m.in. Władysława Sikorę i Wilhelma Przeczka, chcieli przekroczyć swoim pisarstwem granice Śląska Cieszyńskiego i zaczęli tworzyć bardziej uniwersalne utwory” – wskazał kurator.

Aksamitna Rewolucja w Czechosłowacji przyniosła duże zmiany w życiu zaolziańskich Polaków, m.in. wolność w zakładaniu organizacji. Uzyskane prawa nie przełożyły się jednak na rozwój życia literackiego. „Nowych piór pojawiało się niewiele, a jeśli już, to często zwracały się one w stronę kultury czeskiej, jak uzdolniony Bogdan Trojak, debiutujący w języku polskim, od wielu lat tworzący już jednak po czesku” – dodał Wojciech Święs.

Wystawę będzie można zwiedzać od środy do 21 listopada.

Zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą ok. 200 tys. woluminów dzieł drukowanych, w tym 17,5 tys. starych druków, a ponadto ok. 18 tys. jednostek ewidencyjnych rękopisów. (PAP)

autor: Marek Szafrański

szf/aszw/