R. Moorhouse: Zachód zaczyna postrzegać Powstanie Warszawskie jako ważny moment wojny

Moorhouse wskazuje, że wzrost wiedzy na Zachodzie nie dotyczy tylko Powstania Warszawskiego, lecz całej historii Polski, która przez poprzednie dekady była marginalizowana, a w ostatnich kilkunastu latach staje się coraz bardziej znana. Jeśli chodzi o Powstanie Warszawskie, Moorhouse podkreśla rolę, jaką odegrały w zwiększaniu wiedzy na ten temat anglojęzyczne książki, jak „Powstanie 1944” Normana Davisa czy „Warszawa 1944. Tragiczne powstanie” Alexandry Richie. „Oczywiście nadal są osoby, które nie słyszały o Powstaniu Warszawskim, albo mylą je z powstaniem w getcie w 1943 r., ale z każdą książką, każdym wykładem to się zmienia” – mówi historyk.

Moorhouse zwraca uwagę, że każdy naród z zasady ma zawężone, koncentrujące się na własnych aspektach spojrzenie na historię, na wszelkie wielkie wydarzenia, w tym w szczególności w czasie II wojny światowej. Zatem tak samo, jak nie wszyscy na Zachodzie wiedzą o Powstaniu Warszawskim, które dla Polaków jest bardzo istotne, zapewne duża część Polaków ma niewielką wiedzę np. o ruchu oporu w Grecji, który w greckiej narracji jest bardzo istotny, czy innych wydarzeniach ważnych dla innych krajów.

„Zarazem jednak skala Powstania Warszawskiego, nie tylko mierzona liczbą ofiar, powoduje, że jest to bardziej istotne wydarzenie i nie jest ono tylko ważne z polskiej perspektywy, ale należy do międzynarodowej historii II wojny światowej. Czasem zapominamy w Wielkiej Brytanii, że to Polska była powodem, dla którego przystąpiliśmy do wojny i że ma ona zasadnicze miejsce w całej historii tego konfliktu” – mówi Moorhouse.

Według niego wybuch Powstania Warszawskiego, po latach brutalnej niemieckiej okupacji, był niemal nieunikniony. „Patrząc w szerokim kontekście ono było czymś, co w zasadzie musiało się wydarzyć, było niemal zdeterminowane polską historią, która jest pełna zbrojnych, często krwawych powstań przeciw zagranicznym okupacjom, więc do pewnego stopnia musimy postrzegać Powstanie Warszawskie w tym kontekście, jako część tego historycznego ciągu” – uważa Moorhouse.

Zarazem przestrzega on przed ocenianiem decyzji o jego rozpoczęciu z dzisiejszej perspektywy, mając obecną wiedzę na temat późniejszych wydarzeń. „Oczywiście bardzo łatwo jest z dzisiejszej perspektywy patrzeć na liczbę ofiar, na to, co zostało osiągnięte, czyli z politycznego punktu widzenia bardzo niewiele, i mówić, że nie było to warte. Tak samo można mówić o powstaniach z XIX w. przeciw Rosji. Rozumiem dlaczego te pytania są stawiane, ale tu nie ma łatwych odpowiedzi” – podkreśla.

Moorhouse mówi, że Powstanie Warszawskie do pewnego stopnia spowolniło sowiecki marsz na Zachód, ale teza, iż było ono kluczowe dla jego zatrzymania jest jego zdaniem, nieco wyolbrzymiona. Wyjaśnia, że w planach Stalina w 1944-45 r. były dwa strategiczne cele – jednym było zajęcie tak dużego obszaru Niemiec, jak to tylko możliwe, a drugim zabezpieczenie sowieckich zdobyczy na Bałkanach – w Bułgarii, Rumunii, Jugosławii – i zapewnienie, że znajdą się one w jego strefie wpływów.

„Nie można mówić, że jeden z tych celów był ważniejszy od drugiego, bo Stalin starał się je równolegle prowadzić, dlatego zatrzymanie się na prawym brzegu Wisły było zasadniczo zgodne z jego strategią, bo umożliwiło realizację drugiego celu” – przekonuje. „Co nie znaczy, że należy umniejszać wysiłek uczestników czy znaczenie Powstania Warszawskiego” – dodaje.

Roger Moorhouse jest brytyjskim historykiem i pisarzem specjalizującym się w historii II wojny światowej. Jest autorem kilkunastu książek na ten temat, z których najważniejsze to "Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina" o współpracy niemiecko-sowieckiej w latach 1939-1941, wydana w zeszłym roku "Polska 1939. Pierwsi przeciwko Hitlerowi" o polskiej wojnie obronnej 1939 r. oraz "Stolica Hitlera. Życie i śmierć w wojennym Berlinie".

Z Londynu Bartłomiej Niedziński (PAP)

bjn/ jar/