Jan Kowalewski. Fot. NAC
W setną rocznicę Bitwy Warszawskiej Polskie Radio Łódź (PRŁ) wyemituje słuchowisko o łodzianinie Janie Kowalewskim, kryptologu, który rozszyfrował bolszewickie depesze, co przyczyniło się do zwycięstwa w sierpniu 1920 roku – mówi PAP dyrektor programowy stacji Marcin Wąsiewicz.
Słuchowisko o matematyku, lingwiście i kryptologu Janie Kowalewskim będzie kolejną historyczną produkcją publicznej rozgłośni Polskiego Radia i Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. Urodzony w Łodzi w 1892 roku Kowalewski jest tzw. cichym bohaterem Bitwy Warszawskiej sprzed stu lat, ponieważ jego działalność przez lata nie była szeroko znana.
"Muzealnicy i radiowcy przypomną postać polskiego kryptologa, dzięki któremu w 1920 roku udało się rozszyfrować bolszewickie depesze. Złamanie sowieckich szyfrów, przed kulminacyjnym punktem Bitwy Warszawskiej, pozwoliło naszemu dowództwu doskonale orientować się w ruchach nieprzyjaciela, co ułatwiło polskiemu wojsku zwycięstwo nad Armią Czerwoną" – mówił PAP dyrektor programowy Radia Łódź Marcin Wąsiewicz.
Przez fabularną oś radiowej produkcji o tytule "Zagadka Jana K." przeplatają się wątki prawdziwe i wymyślone przez autorów. W słuchowisku dużą rolę odgrywa właśnie postać fikcyjna.
Premiera łódzkiego spotu poświęconego kryptologowi Janowi Kowalewskiemu
"Do kwatery głównej, nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej, przybywa komisarz Jakow, który trafia na trop tajemniczego Polaka Jana K., którego niezwykłe umiejętności i talenty wzbudzają u śledczego niepokój. Rozpoczyna się wyścig z czasem. Bolszewicy są już na przedmieściach polskiej stolicy. Tylko cud może uratować ją przed upadkiem... cud albo grzebień i pewna książka" – tak zaczyna się "Zagadka Jana K".
Trwają ostatnie przygotowania do nagrania słuchowiska o mało znanym i niedocenianym bohaterze Bitwy Warszawskiej.
"Na postać podpułkownika Kowalewskiego spoglądamy oczyma postaci fikcyjnej, komisarza Jakowa, który wpadając na kolejne tropy zaczyna budować wizję szarej eminencji Bitwy Warszawskiej, którą oglądamy z perspektywy nacierających wojsk rosyjskich pewnych nadchodzącego zwycięstwa" – tłumaczył konsultant historyczny z Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi Sebastian Adamkiewicz.
Scenariusz słuchowiska napisał Łukasz Orbitowski – pisarz młodego pokolenia, laureat wielu nagród literackich. Reżyseruje Mikołaj Szczęsny – autor poprzednich słuchowisk wyprodukowanych przez łódzkie muzeum i Radio Łódź: "Katastrofa łódzka" o aresztowaniu Józefa Piłsudskiego w Łodzi oraz "Danzigerstrasse 13" o tragicznych losach kobiet więzionych przez Niemców podczas II wojny światowej.
Producentem "Zagadki Jana K." jest dyrektor Muzeum Tradycji Niepodległościowych Jacek Wawrzynkiewicz. Opiekę realizacyjną sprawuje Andrzej Papajak z łódzkiej rozgłośni.
W słuchowisku wystąpią m.in. Adam Woronowicz ("Popiełuszko. Wolność jest w nas", "Syberiada polska", "Kamerdyner"), Mirosław Haniszewski ("Jestem mordercą", "Drogi wolności") oraz Anna Smołowik ("Juliusz", "Czas Honoru").
Najważniejszy jest wywiad!
"Jan Kowalewski pozostawał w cieniu znanych dowódców, był cichym bohaterem wojny bolszewickiej, taki polski James Bond tamtych czasów. Jego historia nadaje się nie tylko na radiową opowieść, to materiał na film. Dzięki +Zagadce Jana K.+ , postać kryptologa, nie będzie już tak zagadkowa. Kowalewski nieprzeciętny talent, matematyczny i lingwistyczny, szlifował w gimnazjum handlowym w Łodzi" – powiedział dyrektor programowy PRŁ Marcin Wąsiewicz.
Nagrania realizowane będą od 3 do 7 sierpnia 2020 roku. Prapremierę słuchowiska zaplanowano 14 sierpnia o godz. 19:15 w Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. Premiera radiowa na antenie Polskiego Radia Łódź - 15 sierpnia w setną rocznicę Bitwy Warszawskiej – zapowiedział Wąsiewicz.
Jan Kowalewski urodził się w 1892 roku w Łodzi. Ukończył Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupców w Łodzi. Studiował na Uniwersytecie w Liege, gdzie uzyskał dyplom z chemii technicznej. Znał wiele języków, m.in. niemiecki, francuski i rosyjski.
Podczas I wojny światowej Kowalewski służył w carskiej armii jako oficer łączności. Potem przeszedł do II Korpusu Polskiego na Ukrainie. Kowalewski był naczelnikiem Wydziału II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa. W czasie wojny polsko-bolszewickiej był sztabowcem, który stworzył zespół kryptologów łamiących szyfr sowieckich depesz frontowych. Dzięki temu polskie dowództwo mogło wyprzedzić ruchy nieprzyjaciela. Praca Jana Kowalewskiego przyczyniła się dużym stopniu do zwycięstwa nad bolszewikami w 1920 roku.
Kryptolog w międzywojniu pracował dla wojska i dyplomacji. W 1937 roku został szefem sztabu Obozu Zjednoczenia Narodowego.
Podczas II wojny światowej był szefem podlegającej rządowi londyńskiemu Placówki Łączności z Kontynentem oraz centrali informacyjnej z krajami kontynentu w Lizbonie.
Jan Kowalewski kierował wieloma polskimi operacjami wywiadowczymi w okupowanej przez Niemców Europie. Po wojnie ppłk Jan Kowalewski pozostał na emigracji. Współpracował m.in. z Radiem Wolna Europa. Zmarł w Londynie w 1965 roku.
Senat RP, z okazji setnej rocznicy Bitwy Warszawskiej, ogłosił rok 2020 rokiem Jana Kowalewskiego.(PAP)
Autor: Hubert Bekrycht
hub/ ozk/
