Prapremiera słuchowiska o Janie Kowalewskim, bohaterze Bitwy Warszawskiej

"Muzealnicy i radiowcy przypominają postać polskiego kryptologa, dzięki któremu w 1920 roku udało się rozszyfrować bolszewickie depesze. Złamanie sowieckich szyfrów, przed kulminacyjnym punktem Bitwy Warszawskiej, pozwoliło naszemu dowództwu doskonale orientować się w ruchach nieprzyjaciela" – powiedział PAP dyrektor programowy PRŁ Marcin Wąsiewicz.

Wnuk Jana Kowalewskiego, Hugo Kowalewski Pereira, który ma obywatelstwo portugalskie, wspomina swojego dziadka jako małomównego, eleganckiego mężczyznę.

"Miałem 10 lat, kiedy umarł dziadek. Mieszkałem wtedy w Afryce, a dziadek w Londynie. Mieliśmy sporadyczny kontakt. Był oficerem wywiadu i w swoim życiu wykonywał dużo różnych zadań" – powiedział PRŁ Fereira Kowalewski.

"Myślę, że to jego działalność w wywiadzie zdecydowała, że jest postacią tak mało znaną. Był dyskretny. Nawet nigdy nie pokazywał nam swoich medali i odznaczeń. Dziadek jednak był otwarty na innych ludzi. Jan Kowalewski to szalenie inteligentny poliglota, który mieszkał w wielu krajach, co czyniło z niego bardzo interesującego człowieka" – mówił wnuk bohatera.

CZYTAJ TAKŻE

Prof. G. Nowik: Polacy w 1919 r. zapoczątkowali coś, czego nie zrobiło ani brytyjskie, ani francuskie biuro szyfrów

"Premiera radiowa na antenie Polskiego Radia Łódź - 15 sierpnia po 19, wcześniej specjalny program przybliżający postać Kowalewskiego i produkcję słuchowiska. +Zagadka Jana K.+ będzie na antenach siedmiu regionalnych rozgłośni Polskiego Radia w sobotę w niedzielę i w poniedziałek – zapowiedział dyrektor programowy PRŁ.

Postaciom swoich głosów użyczyli znani aktorzy, m.in. Adam Woronowicz ("Popiełuszko. Wolność jest w nas", "Syberiada polska", "Kamerdyner"), Mirosław Haniszewski ("Jestem mordercą", "Drogi wolności") oraz Anna Smołowik ("Juliusz", "Czas Honoru"). Scenariusz napisał Łukasz Orbitowski. Wyreżyserował Mikołaj Szczęsny. Producentem słuchowiska jest dyrektor Muzeum Tradycji Niepodległościowych Jacek Wawrzynkiewicz. Słuchowisko jest kolejną historyczną produkcją publicznej rozgłośni Polskiego Radia i Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.

Wkrótce słuchowisko "Zagadka Jana K." ukaże się również na płycie.

Jan Kowalewski urodził się 24 października 1892 r. w Łodzi. Ukończył Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupców w Łodzi. Studiował na Uniwersytecie w Liege, gdzie uzyskał dyplom z chemii technicznej. Znał wiele języków, m.in. niemiecki, francuski i rosyjski.

Podczas I wojny światowej Kowalewski służył w carskiej armii, jako oficer łączności. Potem przeszedł do II Korpusu Polskiego na Ukrainie. Był naczelnikiem Wydziału II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej porucznik Kowalewski był sztabowcem. Stworzył zespół kryptologów, których praca przyczyniła się dużym stopniu do zwycięstwa nad bolszewikami w 1920 roku. Znając treść odszyfrowanych przez nich depesz bolszewickich, polskie dowództwo mogło wyprzedzić ruchy nieprzyjaciela.

W międzywojniu Kowalewski pracował dla wojska i dyplomacji. W 1937 r. został szefem sztabu Obozu Zjednoczenia Narodowego. Podczas II wojny światowej był szefem podlegającej rządowi londyńskiemu Placówki Łączności z Kontynentem oraz centrali informacyjnej z krajami kontynentu w Lizbonie. Kierował wieloma polskimi operacjami wywiadowczymi w okupowanej przez Niemców Europie.

Po wojnie ppłk Jan Kowalewski pozostał na emigracji. Współpracował m.in. z Radiem Wolna Europa. Zmarł w Londynie 31 października 1965 roku.

Senat RP, z okazji setnej rocznicy Bitwy Warszawskiej, ogłosił rok 2020 rokiem Jana Kowalewskiego.(PAP)

Autor: Hubert Bekrycht

hub/ pat/