Urodził się 31 stycznia 1867 r. w Dumanowie na Podolu. Uczył się w szkole powszechnej w Mohylowie, a następnie w gimnazjum w Kamieńcu Podolskim. W 1885 r. zdał maturę i wyjechał na studia matematyczno-fizyczne do Odessy.
To tam urzekło go morze. Zaczął je malować i przeniósł się do Szkoły Sztuk Pięknych. Podczas studiów zaciągnął się również jako marynarz. W latach 1891–1892 odbył także obowiązkową służbę wojskową w armii carskiej.
Zaruski i działalność w konspiracji
Studia i żeglowanie nie przeszkodziły mu w podjęciu działalności w polskiej konspiracji niepodległościowej. Należał do Ligii Narodowej oraz koła polskich studentów, był także jednym z organizatorów odeskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
W 1894 r. został aresztowany przez carską policję polityczną i uwięziony w Twierdzy Pietropawłowskiej. Otrzymał wyrok półtora roku więzienia i pięciu lat zesłania do guberni archangielskiej.
Pozwolono mu ukończyć szkołę morską w Archangielsku, po której otrzymał patent kapitana żaglowców. Wiosną 1899 r. został dowódcą żaglowca „Nadzieja”, pływając w obszarze Arktyki.
Jesienią 1899 r. powrócił do Odessy, gdzie poznał Izabelę Kietlińską. Po ślubie w 1901 r. małżonkowie przenieśli się do Krakowa, gdzie Zaruski kontynuował rozpoczęte w Odessie studia w Akademii Sztuk Pięknych, które ukończył w 1906 r.
Zaruski i Tatry
Ze względu na stan zdrowia Izabeli Zaruscy w 1907 r. przenieśli się do Zakopanego. W Tatrach Zaruski odkrył swoją nową pasję. Był pionierem taternictwa, speleologii, turystyki letniej i zimowej, a także narciarstwa, na którego temat stworzył cykl przewodników.
W 1909 r. założył Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, którego był pierwszym naczelnikiem. Za swoje zasługi dla Zakopanego nazywany był „Mesjaszem” lub „Hetmanem Tatr".
Zaruski w walce o niepodległą Polskę
Znajomość Zaruskiego z Józefem Piłsudskim rozwinęła się po 1912 r., gdy w Galicji zalegalizowany został Związek Strzelecki „Strzelec”. Zaruski został szefem zakopiańskiej Kompanii Strzeleckiej.
5 sierpnia 1914 r. na wieść o tworzeniu się I Kompanii Kadrowej z Zakopanego do Krakowa wymaszerował dowodzony przez Zaruskiego oddział strzelców. Dwa tygodnie później w Kielcach przeszedł do tworzonego przez Władysława Belinę-Prażmowskiego 1. Pułku Ułanów Legionów Polskich. W grudniu został komendantem Szkoły Narciarskiej Legionów Polskich. Wiosną 1915 r. wrócił do kawalerii, awansowany następnie do stopnia rotmistrza. Brał udział w walkach z wojskami rosyjskimi na Kielecczyźnie, Podhalu, Lubelszczyźnie i Wołyniu.
Odmówił złożenia przysięgi wierności cesarzom Niemiec i Austrii. Oskarżony o bunt został aresztowany. W grudniu 1917 r. zwolniono go z więzienia i austriackiej armii.
Po powrocie do Zakopanego stanął na czele Polskiej Organizacji Wojskowej na Podhalu. W październiku 1918 r. był jednym z twórców „Rzeczypospolitej Zakopiańskiej”. Kilka tygodni później dowodził oddziałami zajmującymi polskie wsie na Orawie i Spiszu. Za swoją służbę w grudniu 1918 r. otrzymał awans do stopnia majora.
W lutym 1919 r. rozkazem Wodza Naczelnego został dowódcą tworzącego się 11. Pułku Ułanów, który wziął udział w operacji wyzwolenia Wilna.
Kariera wojskowa Zaruskiego
Latem 1920 r. został pułkownikiem. Do lutego 1923 r. dowodził 23. Pułkiem Ułanów Grodzieńskich. Z funkcji ustąpił po objęciu stanowiska generalnego adiutanta prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego.
W 1924 r. otrzymał nominację na stopień generała brygady, pozostając przez cały czas, do 1925 r., adiutantem. Tuż przed zamachem majowym, 30 kwietnia 1926 r., przeszedł w stan spoczynku.
W okresie 1926–1930 był przewodniczącym komisji regulaminów morskich kierownictwa Marynarki Wojennej. W 1927 r. objął funkcję sekretarza generalnego Komitetu Floty Narodowej, którą pełnił do 1932 r. W 1929 r. Komitet zakupił niemiecką fregatę zwodowaną w 1909 r. 13 lipca 1930 r. w Gdyni nadano jej imię „Dar Pomorza”.
W początkach lat trzydziestych Zaruski cieszył się ogromnym autorytetem wśród środowisk żeglarskich. Szczególnym szacunkiem obdarzali go też harcerze. W 1935 r. kierownictwo Harcerskich Drużyn Żeglarskich poprosiło go o objęcie funkcji kapitana na niedawno zakupionym żaglowcu „Zawisza Czarny”.
Ostatnie chwile życia Zaruskiego
Ostatni rejs na „Zawiszy” ukończył latem 1939 r., a planowany na koniec sierpnia rejs został odwołany. Zaruski wyjechał z Gdyni i mimo zaawansowanego wieku zgłosił się do służby w mobilizowanej armii, do której nie został jednak przyjęty.
Udał się do majątku przyjaciół na Wołyniu i stamtąd do Lwowa. Tam prawdopodobnie 10 grudnia 1939 r. ukrywającego się generała aresztowało NKWD. Przez kilka miesięcy był przetrzymywany w więzieniu Brygidki we Lwowie. W październiku 1940 r. przetransportowano go do szpitala więziennego w Chersoniu.
Zmarł 8 kwietnia 1941 r. Został pochowany na chersońskim cmentarzu, jednak nie udało się ustalić dokładnej lokalizacji grobu. Zaruski ma również symboliczną mogiłę na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem oraz symboliczne miejsce pochówku w wodach Zatoki Gdańskiej, gdzie rozsypano ziemię z cmentarza w Chersoniu.(PAP)
