Założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, propagator taternictwa i narciarstwa, inicjator Ligi Morskiej i Kolonialnej, adiutant generalny prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.
Urodził się 31 stycznia 1867 r. w Dumanowie na Podolu. Uczył się w szkole powszechnej w Mohylowie, a następnie w gimnazjum w Kamieńcu Podolskim. W 1885 r. zdał maturę i wyjechał na studia matematyczno-fizyczne do Odessy.
To tam urzekło go morze. Zaczął je malować i przeniósł się do Szkoły Sztuk Pięknych. Podczas wakacji zaciągnął się jako marynarz na żaglowiec i popłynął w rejs z Odessy do Bombaju. W latach 1891–1892 odbył także służbę wojskową w armii carskiej.
Studia i żeglowanie nie przeszkodziły mu w podjęciu działalności w polskiej konspiracji niepodległościowej. Należał do Ligi Narodowej oraz koła polskich studentów, był także jednym z organizatorów odeskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
Zaangażował się w nielegalną organizację i w 1894 r. został aresztowany przez carską policję, a następnie zesłany do guberni archangielskiej.
Pozwolono mu ukończyć szkołę morską w Archangielsku, po której otrzymał patent kapitana żaglowców. Wiosną 1899 r. został dowódcą żaglowca „Nadzieja”, pływając w obszarze Arktyki.
Jesienią 1899 r. powrócił do Odessy, gdzie poznał Izabelę Kietlińską. Po ślubie w 1901 r. małżonkowie przenieśli się do Krakowa, gdzie Zaruski kontynuował rozpoczęte w Odessie studia w Akademii Sztuk Pięknych, które ukończył w 1906 r.
Ze względu na stan zdrowia Izabeli Zaruscy w 1907 r. przenieśli się do Zakopanego. W Tatrach Zaruski odkrył swoją nową pasję. Był pionierem taternictwa, speleologii, turystyki letniej i zimowej, a także narciarstwa, na którego temat stworzył cykl przewodników.
W 1909 r. założył Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR), którego był pierwszym naczelnikiem. Za swoje zasługi dla Zakopanego nazywany był „Mesjaszem” lub „Hetmanem Tatr".
Znajomość Zaruskiego z Józefem Piłsudskim rozwinęła się po 1912 r., gdy w Galicji zalegalizowany został Związek Strzelecki „Strzelec”. Zaruski został szefem zakopiańskiej Kompanii Strzeleckiej.
5 sierpnia 1914 r. na wieść o tworzeniu się I Kompanii Kadrowej z Zakopanego do Krakowa wymaszerował dowodzony przez Zaruskiego oddział strzelców.
Dwa tygodnie później w Kielcach Zaruski przeszedł do tworzonego przez Władysława Belinę-Prażmowskiego 1. Pułku Ułanów Legionów Polskich. W grudniu został komendantem Szkoły Narciarskiej Legionów Polskich. Wiosną 1915 r. wrócił do kawalerii, awansowany następnie do stopnia rotmistrza. Brał udział w walkach z wojskami rosyjskimi na Kielecczyźnie, Podhalu, Lubelszczyźnie i Wołyniu.
W lipcu 1917 r. - odpowiadając na wezwanie Józefa Piłsudskiego - odmówił złożenia przysięgi na „wierne braterstwo broni z Niemcami i Austro-Węgrami" - wydarzenie to przeszło do historii jako kryzys przysięgowy. Aresztowany z tego powodu razem z innymi oficerami Legionów spędził dwa miesiące w austriackim więzieniu w Przemyślu. Po wyjściu na wolność - w grudniu 1917 r. został zwolniony z wojska.
Po powrocie do Zakopanego stanął na czele Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) na Podhalu. W październiku 1918 r. był jednym z twórców „Rzeczypospolitej Zakopiańskiej”. Kilka tygodni później dowodził oddziałami zajmującymi polskie wsie na Orawie i Spiszu. Za swoją służbę w grudniu 1918 r. otrzymał awans do stopnia majora.
W lutym 1919 r. rozkazem Wodza Naczelnego został dowódcą tworzącego się 11. Pułku Ułanów, który wziął udział w operacji wyzwolenia Wilna.
Latem 1920 r. został pułkownikiem. Do lutego 1923 r. dowodził 23. Pułkiem Ułanów Grodzieńskich.
Następnie został adiutantem generalnym prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego.
W 1924 r. otrzymał nominację na stopień generała brygady. Tuż przed zamachem majowym, 30 kwietnia 1926 r., przeszedł w stan spoczynku.
W okresie 1926–1930 był przewodniczącym komisji regulaminów morskich kierownictwa Marynarki Wojennej. W 1927 r. objął funkcję sekretarza generalnego Komitetu Floty Narodowej, którą pełnił do 1932 r.
W 1929 r. Komitet zakupił niemiecką fregatę zwodowaną w 1909 r. 13 lipca 1930 r. w Gdyni nadano jej imię „Dar Pomorza”.
Zaruski cieszył się ogromnym autorytetem w środowisku żeglarskim. Z jego inicjatywy powstały Yacht Klub Polski oraz Liga Morska i Kolonialna.
Szacunkiem obdarzali go też harcerze. W 1935 r. kierownictwo Harcerskich Drużyn Żeglarskich poprosiło go o objęcie funkcji kapitana na żaglowcu „Zawisza Czarny”. Ostatni rejs na pokładzie tej jednostki ukończył latem 1939 r.
Po wybuchu II wojny światowej ze względu na zaawansowany wiek (miał 72 lata) nie został przyjęty do czynnej armii.
Udał się do majątku przyjaciół na Wołyniu i stamtąd do Lwowa. Tam prawdopodobnie 10 grudnia 1939 r. ukrywającego się generała aresztowało NKWD. Przez kilka miesięcy był przetrzymywany w więzieniu Brygidki we Lwowie. W październiku 1940 r. przetransportowano go do szpitala więziennego w Chersoniu.
Zmarł 8 kwietnia 1941 r. Został pochowany na chersońskim cmentarzu, jednak nie udało się ustalić dokładnej lokalizacji grobu. Zaruski ma również symboliczną mogiłę na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem oraz symboliczne miejsce pochówku w wodach Zatoki Gdańskiej, gdzie rozsypano ziemię z cmentarza w Chersoniu. (PAP)
