Gen. Kazimierz Fabrycy. Fot. CAW
3 marca 1888 r. w Odessie urodził się Kazimierz Fabrycy, gen. WP, w kampanii 1939 r. dowódca Armii „Karpaty". Od 6 września stał na czele walczącej o utrzymanie linii Sanu, utworzonej w toku walk z Armii „Karpaty” i części Armii „Kraków”, Armii „Małopolska”.
„Ma duże zdolności organizacyjne (...) ... dużą lotność i zdolność projektowania operacji. Może być jedynie nieco za miękki w ich realizowaniu” – tak oceniał zdolności gen. Fabrycego płk Stefan Rowecki „Grot” w maju 1939 r.
Kazimierz Fabrycy urodził się 3 marca 1888 r. w Odessie w rodzinie Antoniego i Marii z domu Żera.
Po ukończeniu gimnazjum w Niemirowie w 1906 r. odbył przeszkolenie wojskowe w armii rosyjskiej, uzyskując stopień chorążego rezerwy.
Wyjechał na studia do Lwowa. Kształcił się na tamtejszej politechnice, a od 1913 r. kontynuował naukę w Monachium. W następnym roku uzyskał dyplom inżyniera.
W czerwcu 1908 r. był założycielem we Lwowie Związku Walki Czynnej, brał także czynny udział w powstaniu dwa lata później Związku Strzeleckiego. W 1913 r. został absolwentem Wyższej Szkoły Oficerskiej Związku Strzeleckiego. Wyróżniono go odznaką oficerską, tzw. Parasolem. W tym czasie odbył również kurs informacyjny dla wyższych dowódców w Warszawie. Następnie do 1914 r. był instruktorem i kierownikiem średniego i wyższego kursu oficerskiego.
„Ma duże zdolności organizacyjne (...) ... dużą lotność i zdolność projektowania operacji. Może być jedynie nieco za miękki w ich realizowaniu” – tak oceniał zdolności gen. Fabrycego płk Stefan Rowecki „Grot” w maju 1939 r.
W sierpniu 1914 r. wstąpił do Legionów Polskich. Pełnił w nich kolejno obowiązki: dowódcy kompanii l pułku piechoty I Brygady, oficerem sztabu Komendy Legionów, dowódcą batalionu w 2 i 3 pułku piechoty II Brygady, współorganizatorem 6 pułku piechoty, pełniącym obowiązki dowódcy l pułku piechoty.
W październiku 1915 r. został ranny w bitwie pod Kuklami.
Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 r. został internowany przez Niemców w obozie w Beniaminowie.
Po uwolnieniu w kwietniu 1918 r. wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, pełniąc w nich do października tego roku funkcję dowódcy kadry 4 pułku piechoty i kursu oficerów piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Uzyskał także nominację na komendanta garnizonu i organizatora kursu uzupełnień dla oficerów I Korpusu w Dęblinie.
Od listopada 1918 r. służył w odrodzonym Wojsku Polskim. Był kolejno: dowódcą 4 pułku piechoty, organizatorem i dowódcą 34. pułku piechoty (1918/1919), zastępcą inspektora Szkół Piechoty (1919), szefem sztabu dowództwa Okręgu Generalnego Poznań (1919-1920), dowódcą 31, 20 oraz 22 Brygady Piechoty (1920-1921), dowódcą 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu (1921-1926). W 1924 r. uzyskał stopień generała brygady, a w 1931 r. generała dywizji.
Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, biorąc aktywny udział m.in. w odbiciu Słucka. W 1926 r. poparł przewrót majowy.
Jako II wiceminister spraw wojskowych (1926-1931) W 1931 r. został I wiceministrem spraw wojskowych. Funkcję tę pełnił do maja 1934 r. Był zwolennikiem restrukturyzacji armii, autorem odrzuconego projektu dziesięcioletniej przebudowy wojska (z broniami specjalnymi). Aktywnie działał na rzecz reorganizacji szkół wojskowych.
W latach 1934-1939 pełnił funkcję Inspektora Armii z siedzibą we Lwowie.
15 marca 1939 r. został dowódcą południowego odcinka granicznego na linii Żabie-Dukla. 11 lipca 1939 r. objął dowodzenie nad Armią „Karpaty". Walczył na jej czele w czasie pierwszych dni kampanii polskiej. Następnie, 6 września, został dowódcą Armii „Małopolska”. Utworzono ją z połączenia oddziałów Armii „Karpaty” i części Armii „Kraków”: Grupy Operacyjnej „Bielsko” (kryptonim „Boruta”), Grupy Operacyjnej „Śląsk” (kryptonim „Jagmin”), Krakowskiej Brygady Kawalerii i 22 Dywizji Piechoty Górskiej.
Przed Armią „Małopolska” postawiono zadanie przeprowadzenia odwrotu i w jego końcowej fazie przejścia do obrony na linii rzek Wisła-San. „Pierwszym warunkiem pomyślnego wykonania odwrotu jest dyscyplina i zwartość oddziałów, do czego należy dążyć z całą bezwzględnością, nie cofając się przed najsurowszymi karami przewidzianymi prawami wojennymi (…). Maszerować możliwie nocą, skupionymi siłami, pozycje na dzień wybierając w obszarach zalesionych lub za przeszkodami, bronić się w zwartych grupach z dążeniem do przeciwstawienia się w pierwszym rzędzie broni pancernej” – brzmi rozkaz operacyjny wydany Armii „Małopolska” przez gen. Fabrycego 7 września.
11 września próba utrzymania linii Sanu nie powiodła się. Dzień później gen. Fabrycy przestał być dowódcą Armii „Małopolska” (dowodzenie nad nią, w ramach tzw. Frontu Południowego, objął gen. Kazimierz Sosnkowski). „Tego dnia wraz ze sztabem armii bez uzasadnionej przyczyny przeniósł się (gen. Fabrycy – PAP) do położonego na głębokich tyłach Lwowa i utracił możliwość dowodzenia” – pisze Piotr Stawecki w „Słowniku biograficznym generałów Wojska Polskiego 1918-1939”.
Po pobycie we Lwowie udał się do Naczelnego Dowództwa w Brześciu nad Bugiem. Tam został mianowany dowódcą obrony Przedmościa Rumuńskiego. Do jego zadań należało utrzymanie przepraw na Dniestrze i walka w rejonie Stanisławów-Stryj. Podejmowane w tym czasie próby odtworzenia Armii „Karpaty” nie powiodły się.
Po agresji Związku Sowieckiego na Polskę, 18 września przekroczył granicę z Rumunią i został internowany.
Po przedostaniu się na Bliski Wschód, początkowo służył w Ośrodku Zapasowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, a następnie w tzw. Drugiej Grupie w Palestynie.
Po wojnie zamieszkał w Londynie, gdzie brał czynny udział w życiu politycznym emigracji. Pełnił m.in. funkcje: wiceprezesa Niezależnego Ruchu Społecznego, prezesa Koła Generałów, Pułkowników i Wyższych Dowódców, kanclerza Kapituły Orderu Polonia Restituta.
Zmarł w nocy z 17 na 18 lipca 1958 r. w Londynie. Pochowany został na cmentarzu Hampstead.
W uznaniu zasług wojskowych gen. Fabrycy został odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari, Orderem Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych i dwukrotnie francuską Legią Honorową. (PAP)
wmk/ mjs/ ls/
