Archiwum Państwowe w Płocku (Mazowieckie) udostępniło cyfrową prezentację pochodzącego z XVIII wieku Atlasu Radziwiłłowskiego. Ten rękopiśmienny zabytek rodzimej kartografii został w tym roku wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”.
Prezentację Atlasu Radziwiłłowskiego płockie Archiwum Państwowe przygotowało na swej stronie internetowej we współpracy z Towarzystwem Naukowym Płockim (TNP), w którego bibliotecznych zbiorach przechowywany jest ten zabytkowy obiekt.
„Jest to jedyny egzemplarz w Polsce i na świecie, stanowiący bezcenne źródło kartograficzne dla rekonstrukcji XVIII-wiecznego kształtu przestrzennego Południowego Podlasia” – podkreśla płockie Archiwum Państwowe. Oryginalny tytuł manuskryptu to „Mappy Hrabstwa Bialskiego z folwarkami y wsiami do niego należącemi Dóbr Jaśnie Oświeconego Xięcia JMC Hieronima Radziwiłła Podkomorzego Wielk. Xiestwa Litewskiego z wymiaru geometrycznego sporządzone 1781 roku”.
„W skład tego dzieła kartograficznego wchodzi 50 wielkoformatowych map, nie licząc okazałej karty tytułowej i Regestru” – wyjaśnia Archiwum Państwowe w Płocku. Jak podaje, karty dzieła własnoręcznie wyrysował i pokolorował Leonard Targoński, komornik ziemi łomżyńskiej i geometra królewski, „tworząc bezcenne źródło informacji geograficznych i historycznych o mieście Biała, tamtejszym, nieistniejącym już zamku i zamkowym folwarku, oraz rozległych przyległościach”.
„Wszystkie z map odznaczają się szczegółowością w odwzorowaniu budowli miejskich, sieci dróg, cieków wodnych, a nawet zadrzewień i przydrożnych alei drzew, do czego dodać należy niemałą wartość artystyczną kartuszy legend, ozdobionych m.in. okazałymi panopliami i herbami Radziwiłłowskimi” – podkreśla płockie Archiwum Państwowe. Zwraca przy tym uwagę, że „niemal wszystkie plansze są oznaczone datą roczną i miesięczną”, jak np. na stronie tytułowej, gdzie widnieje data 1781 r., „jednak poszczególne mapy sporządzone były na przestrzeni kilku lat, od 1777 do 1782 r.”.
Jak zaznacza płockie Archiwum Państwowe, najpóźniejszą z map XVIII-wiecznego Atlasu Radziwiłłowskiego jest mapa generalna hrabstwa, sporządzona w skali 1:93000, i z uwagi na swą precyzję, uznawana jest za badawczo najcenniejszą. We wstępie do cyfrowej prezentacji dzieła, podkreślono, powołując się na opinię prof. Arkadiusza Wagnera, że „w istocie trudno w rodzimych, tak strasznie przetrzebionych zbiorach, o równie piękne i okazałe polonicum kartograficzne”.
Wirtualna prezentacja Atlasu Radziwiłłowskiego - https://plock.ap.gov.pl/index.php/2021/06/08/atlas-radziwillowski-wystawa-wirtualna/ - została przygotowana w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Archiwów.
TNP powstało w 1820 r. To najstarsza tego typu instytucja w Polsce. Księgozbiór jej biblioteki liczy ponad 403 tys. jednostek. Od 2003 r. prowadzona jest tam digitalizacja, której celem jest opracowanie w formie cyfrowej całości zabytkowej kolekcji.
W zbiorach TNP znajdują się m.in. pochodzące z XV wieku inkunabuły, jak „Expositio super toto Psalterio” Joannesa de Turrecrematy, najstarszy polski druk tłoczony, wydany w Krakowie w 1474 r., „Boska Komedia” Dantego Alighieri z 1487 r., pierwsze wydanie „De revolutionibus orbium coelestium” Mikołaja Kopernika z 1543 r., a także pierwsza na świecie drukowana książka o rakietach „Artis magnae artilleriae pars prima” Kazimierza Siemienowicza z 1650 r. oraz „Statut Łaskiego”, jeden z sześciu wydanych na pergaminie z najstarszym drukowanym tekstem „Bogurodzicy” z 1506 r. Placówka posiada również jedyne w polskich zbiorach pierwsze wydanie kompletu 80 grafik „Los Caprichos” Francisco Goi z 1799 r.
W 2020 r., z okazji jubileuszu TNP, wydana została publikacja autorstwa prof. Arkadiusza Wagnera „Dwieście artefaktów na dwusetlecie Towarzystwa Naukowego Płockiego”, której towarzyszyła wystawa pod tym samym tytułem w płockim Muzeum Mazowieckim - na ekspozycji przedstawiono zabytki bibliofilskie z okresu od IX do XVIII wieku, w tym rękopisy i starodruki ze zbiorów TNP.
Archiwum Państwowe w Płocku zostało powołane w 1919 r. Obecnie cały zasób tej placówki to ok. 3,5 tys. metrów bieżących materiałów archiwalnych, z czego ok. 2 tys. metrów bieżących znajduje się w samym Płocku, a pozostała część w oddziałach w Kutnie i Łęczycy. Przechowywane tam dokumenty obejmują głównie okres od końca XVIII wieku do czasów współczesnych, a pojedyncze dotyczą także wieku XVII. Największy zasób płockiego Archiwum Państwowego stanowi zbiór akt miejskich Płocka, jeden z najlepiej zachowanych tego rodzaju w Polsce, liczący ok. 30 tys. tomów. (PAP)
mb/ dki/
