Granica polsko-sowiecka. Strażnik KOP-u nad rzeką Zbrucz. 1934 r. Fot. NAC
15 marca 1923 r. w Paryżu pod przewodnictwem premiera Francji Raymonda Poincaré podpisano dodatkowy protokół do Traktatu Wersalskiego zatwierdzający wschodnią granicę Polski i uznający przynależność do niej Galicji Wschodniej i Wileńszczyzny. Wobec decyzji tej protestowały ZSRS i Litwa. Rada Ambasadorów Ententy, w skład której wchodzili przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii, 14 marca 1923 r. podjęła uchwałę dotyczącą uznania wschodniej granicy II Rzeczypospolitej zgodnie ze status quo.
„Uchwała ta – pisał Władysław Pobóg-Malinowski – zdejmowała z Polski zmorę niepewności co do wywalczonego stanu posiadania i wybitnie wzmacniała międzynarodową pozycję Rzeczypospolitej”. (W. Pobóg-Malinowski „Najnowsza historia polityczna Polski”)
Następnego dnia w Paryżu pod przewodnictwem premiera Francji Raymonda Poincaré podpisano dodatkowy protokół do Traktatu Wersalskiego zatwierdzający ostatecznie wschodnią granicę II Rzeczypospolitej i uznający tym samym przynależność do niej Galicji Wschodniej oraz Wileńszczyzny.
Gen. Władysław Sikorski: „Uchwała Rady Ambasadorów stanowi uwieńczenie dzieła wskrzeszenia Polski niepodległej, (…) stwierdza fakty dobrze Polakom znane i sercu polskiemu tak drogie, bo polską krwią okupione, stwierdza, że polskie Wilno, dwukrotnie wysiłkiem naszego żołnierza wyrwane barbarzyństwu, także i ze stanowiska międzynarodowego należy odtąd na zawsze do Macierzy, - stwierdza, że obroniony piersiami własnych synów prastary polski Lwów wraz z Małopolską Wschodnią dzielić będzie z państwem polskim na wieki wieków dolę i rozkwit”.
W odniesieniu do Galicji Wschodniej wzmiankowano, aby Polska „uznała za konieczne wprowadzenie tam autonomii” oraz przypominano postanowienia traktatu o mniejszościach z 28 czerwca 1919 r.
Osobny punkt zatwierdzał granicę polsko-litewską zgodnie z linią wytyczoną na początku lutego 1923 r. W rezultacie sprawa wileńska przestawała być traktowana jako otwarte zagadnienie międzynarodowe.
Decyzji mocarstw zachodnich dotyczących polskich granic nie przyjął do wiadomości rząd sowiecki, kwestionując kompetencje Rady Ambasadorów w tej sprawie.
Jeszcze przed jej oficjalnym ogłoszeniem - 13 marca 1923 r. - strona sowiecka wystosowała noty protestacyjne do rządów Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch, w których sprzeciwiała się rozstrzyganiu sprawy Galicji Wschodniej bez udziału Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej. Stwierdzano w nich m.in.: „Ponad 4 miliony Ukraińców korzystających w reakcyjno-klerykalnej monarchii habsburskiej z autonomii politycznej, administracyjnej i kulturalnej, z woli koalicji znalazły się w gorszych warunkach politycznych niż przed wojną”.
Postanowienia podjęte przez Radę Ambasadorów odrzucił także rząd litewski w Kownie.
Uznanie wschodnich granic II Rzeczypospolitej przez mocarstwa zachodnie, do których w kwietniu 1923 r. przyłączyły się Stany Zjednoczone, było wielkim sukcesem polskiej dyplomacji i kończyło proces kształtowania granic odrodzonego państwa.
Międzynarodową pozycję Polski w tym okresie wzmacniały dobre stosunki z Francją, liczącą na polskie poparcie w sprawie okupacji Zagłębia Ruhry, a także Włochami Benito Mussoliniego, których przedstawiciel w Radzie Ambasadorów w lutym 1923 r. postawił wniosek o uznanie wschodnich granic państwa polskiego.
Wpływ na podjęcie korzystnej dla Rzeczypospolitej decyzji miało również zajęcie przez Litwę 10 stycznia 1923 r. Kłajpedy, która zgodnie z postanowieniem mocarstw zachodnich miała pozostać wolnym miastem.
W Polsce z okazji uznania granicy wschodniej przez Radę Ambasadorów odbyły się wielkie uroczystości.
16 marca 1923 r. na specjalnym posiedzeniu Sejmu pełniący funkcję premiera gen. Władysław Sikorski mówił: „Uchwała Rady Ambasadorów stanowi uwieńczenie dzieła wskrzeszenia Polski niepodległej, (…) stwierdza fakty dobrze Polakom znane i sercu polskiemu tak drogie, bo polską krwią okupione, stwierdza, że polskie Wilno, dwukrotnie wysiłkiem naszego żołnierza wyrwane barbarzyństwu, także i ze stanowiska międzynarodowego należy odtąd na zawsze do Macierzy, - stwierdza, że obroniony piersiami własnych synów prastary polski Lwów wraz z Małopolską Wschodnią dzielić będzie z państwem polskim na wieki wieków dolę i rozkwit”.
Gen. Sikorski, rozesłał do przedstawicieli mocarstw podziękowania za pozytywne załatwienie polskich postulatów.
Rząd wydał także odezwę skierowaną do ludności kresów wschodnich, w której obiecywał poszanowanie jej interesów, m.in. w kwestii reformy rolnej, oraz apelował o lojalność wobec państwa polskiego.
W związku z uznaniem granic ogłoszono również amnestię, z której wyłączono jednak komunistów i ukraińskich nacjonalistów.
II Rzeczpospolita zajmowała obszar 388 634 km2. Była szóstym co do wielkości państwem w Europie, po ZSRS, Niemczech, Francji, Hiszpanii i Szwecji.
Ogólna długość granic Polski wynosiła 5 529 km, w tym 240 km granicy morskiej. Najdłuższą granicę II Rzeczpospolita miała z Niemcami – 1 912 km, następnie z ZSRS – 1 412 km, z Czechosłowacją – 984 km, z Litwą – 507 km, z Rumunią – 349 km, z Wolnym Miastem Gdańskiem – 121 km i z Łotwą – 109 km.
W październiku 1938 r. terytorium Polski powiększyło się o Zaolzie – 1 086 km kw., a w marcu 1939 r. po zajęciu przez Węgry Rusi Podkarpackiej państwo polskie uzyskało granicę z Węgrami. W tym czasie po upadku Czechosłowacji wydłużyła się granica polsko-niemiecka. (PAP)
mjs/ mlu/
