Wręczono nagrody w konkursach „Zabytek Zadbany” i „Samorząd dla Dziedzictwa”

W poniedziałek w Centrum Prasowym Foksal w Warszawie odbyło się rozdanie nagród w konkursach "Zabytek Zadbany" i "Samorząd dla Dziedzictwa".

"Zabytek Zadbany" to ogólnopolski konkurs Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków, którego celem jest promocja opieki nad zabytkami poprzez propagowanie najlepszych wzorów konserwacji, utrzymania i zagospodarowania zabytków. Konkurs szczyci się wieloletnią tradycją – po raz pierwszy ogłoszony został w 1975 roku. W 2021 r. do konkursu zgłoszono 136 zabytkowych obiektów z 15 województw. W tegorocznej edycji konkursu jury przyznało 7 nagród i 14 wyróżnień w sześciu kategoriach.

W poniedziałek wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, Generalny Konserwator Zabytków Magdalena Gawin oraz dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa Bartosz Skaldawski ogłosili laureatów i wyróżnionych w konkursie "Zabytek Zadbany".

W kategorii specjalnej - "Właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem" laureatem została "Trwała ruina zamku w Rabsztynie" (woj. małopolskie). Zamek położony na Szlaku Orlich Gniazd, wzniesiony na skalistym wzgórzu zwanym "kruczą skałą", należy do najcenniejszych przykładów architektury obronnej w Małopolsce i w kraju. Funkcjonujący obecnie w formie trwałej ruiny zamek stanowi dobrze zakomponowaną atrakcję turystyczną. Laur przyznano za prowadzone od ponad 20 lat kompleksowe działania utrwalające zagrożone ruiny zamku. Prace wykonywane były zgodnie z Kartą Ochrony Historycznych ruin Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków (PKN ICOMOS), wraz z pełnym zakresem badań archeologicznych i architektonicznych. Zastosowane rozwiązania pozwoliły zabezpieczyć i wyeksponować najcenniejsze odkryte relikty gotyckie i renesansowe oraz przedstawić w czytelny sposób zarówno historię zamku, jak i kolejne fazy działań konserwatorskich.

Kolejny laureat w tej kategorii to "Zespół zamkowy w Łańcucie" (woj. podkarpackie). Zamek w Łańcucie, wzniesiony w latach 1629–1641 według projektu Macieja Trapoli w typie palazzo in fortezza, został przebudowany na przełomie XVIII i XIX wieku i przekształcony w zespół pałacowy otoczony rozległym parkiem angielskim. To nie tylko cenny architektonicznie i krajobrazowo kompleks, ale również olbrzymie bogactwo dzieł sztuki i wyposażenia wnętrz stanowiące jeden z najcenniejszych zbiorów w Polsce. Laur przyznano za stałą i troskliwą opiekę konserwatorską, jaką zespół zamkowy objęty jest przez cały czas pełnienia funkcji muzealnej. Działania te zintensyfikowano w ostatnich latach, dzięki czemu zrewaloryzowano XVII-wieczne fortyfikacje oraz park, przeprowadzono prace konserwatorskie i udostępniono wiele miejsc w pałacu oraz w innych budynkach, dotychczas wyłączonych ze zwiedzania. Prace te wykonano z wielką dbałością o zachowanie oryginalnej substancji oraz wyeksponowanie i dokumentację najbardziej interesujących odkryć.

Laureatem w kategorii "Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu" został "Kościół Świętego Wojciecha i Świętego Stanisława w Kaliszu" (woj. wielkopolskie). Kościół wzniesiony w latach 1592–1597 w kompleksie kolegium jezuickiego według projektu Giovanniego Marii Bernardoniego był jedną z pierwszych realizacji naśladujących wzorzec Il Gesú w Rzymie – macierzystą świątynię zakonu jezuitów. Przeprowadzone kompleksowe prace remontowo-konserwatorskie pozwoliły na odtworzenie historycznego wyglądu świątyni. Dzięki wprowadzeniu nowej infrastruktury technicznej powstała nowoczesna przestrzeń koncertowa nawiązująca do jezuickich tradycji w podkreślaniu roli muzyki liturgicznej. Laur przyznano za modelowe, wykonane na podstawie kompleksowych badań i szeroko zakrojone prace konserwatorskie, które utrwaliły i uczytelniły oryginalną formę i estetykę obiektu przy jednoczesnym zachowaniu integralności i autentyzmu jego substancji zabytkowej.

Wyróżnienia w tej kategorii trafiły do "Budynku dawnej dyrekcji Stoczni Gdańskiej przy ul. Doki 1 w Gdańsku" (woj. pomorskie), "Kamienicy przy ulicy Poznańskiej 50 w Poznaniu" (woj. wielkopolskie), "Kościoła Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej – Gwiazda Morza w Sopocie" (woj. pomorskie).

Laureatem kategorii "Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu" został "Zespół pałacowo-parkowy w Rakoniewicach, obecnie siedziba Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice" (woj. wielkopolskie). Neorenesansowy pałac otoczony parkiem krajobrazowym w stylu angielskim wzniesiony został w 1840 roku. Jest to jeden z lepiej zachowanych zabytkowych zespołów rezydencjonalnych na terenie Wielkopolski, zaadaptowanych do nowych funkcji. Obecnie pałac jest siedzibą Urzędu Miejskiego Gminy Rakoniewice, a zrewaloryzowana przestrzeń zabytkowego parku stanowi miejsce rekreacji mieszkańców miasta. Laur przyznano za wykonanie prac służących zachowaniu integralności i utrwaleniu autentyzmu substancji zabytkowej zespołu pałacowo-parkowego, obecnie siedziby urzędu gminy. Przeprowadzone prace pozwoliły na uratowanie dawnego założenia przed postępującą degradacją oraz przywróciły historyczne walory krajobrazu kulturowego.

Wyróżnienia trafiły do "Fortu VII COLOMB w Poznaniu – Muzeum Martyrologii Wielkopolan" (woj. wielkopolskie), "Parku pałacowego w Zielonej Górze-Zatoniu" (woj. lubuskie), "Mostu kolejowego na rzece Borui w Bytowie" (woj. pomorskie).

Tytuł laureata w kategorii "Adaptacja obiektów zabytkowych" otrzymały "Koszary Bramy Chełmińskiej – Muzeum Twierdzy Toruń" (woj. kujawsko-pomorskie). Zespół koszar Bramy Chełmińskiej powstał w latach 1886–1888, w miejscu dawnego bastionu twierdzy toruńskiej. Stanowi jeden z najciekawszych przykładów zachowanej architektury militarnej z końca XIX i początku XX wieku na terenie miasta. Adaptację kompleksu koszar do nowej, muzealnej funkcji przeprowadzono z zachowaniem w jak największym stopniu oryginalnej substancji zabytkowej, a dostosowane do wnętrza środki wystawiennicze harmonizują prostą formą z charakterem obiektu. Laur przyznano za utrwalenie oryginalnej substancji zabytkowej oraz za prace przystosowujące wnętrza i otoczenie zabytku do nowej funkcji muzealnej – Muzeum Twierdzy Toruń – przeprowadzone z poszanowaniem jego autentyzmu i integralności.

Wyróżnienia otrzymały: "Magazyn solny, obecnie Muzeum Regionalne w Drawsku Pomorskim" (woj. zachodniopomorskie), "Zespół dworca kolejowego, obecnie Miejskie Centrum Kultury, Aktywności i Promocji Gminy +Stacja Kultury+ w Świeradowie-Zdroju" (woj. dolnośląskie), "Łaźnia, obecnie budynek galeryjno-muzealny przy ul. Bohaterów Westerplatte 2 w Zawierciu" (woj. śląskie).

Zwycięzcą w kategorii "Architektura i budownictwo drewniane" został "Dworzec kolejowy, obecnie restauracja +Lokomotywa+ w Puszczykowie" (woj. wielkopolskie). Budynek dworca kolejowego w Puszczykowie powstał w 1905 roku jako element istniejącej od 1865 roku linii kolejowej Poznań – Wrocław. Przeprowadzone z ogromną dbałością o szczegóły prace remontowo-konserwatorskie dworca pozwoliły na zachowanie autentycznych i najcenniejszych elementów drewnianej budowli. Ocalone elementy oryginalnego wyposażenia - okienko kasowe, piece kaflowe, lampy, tabliczki informacyjne - wciąż przypominają klimat małej stacyjki. Laur przyznano za przeprowadzone z pietyzmem działania konserwatorskie, które uczytelniły historyczny wygląd drewnianego dworca. Do adaptacji wnętrza wykorzystano oryginalne elementy pierwotnego wyposażenia, co przyczyniło się do zachowania integralności zabytku.

Wyróżnienia przyznano "Kościołowi Świętego Michała Archanioła w Szalowej" (woj. małopolskie), "Willi Koliba – Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w Zakopanem" (woj. małopolskie), "Domowi przy placu Czarnieckiego 10 w Tykocinie" (woj. podlaskie).

W kategorii "Zabytki techniki" laureatem został "Wiatrak holender w Pyzdrach" (woj. wielkopolskie). Wiatrak holenderski, popularnie zwany holendrem, położony w południowo-wschodniej części miasta, na lewym brzegu Warty został wybudowany w 1903 roku. Wyremontowany i udostępniony zwiedzającym wiatrak z zachowanym oryginalnym, kompletnym i wciąż sprawnym ciągiem technologicznym jest unikalnym obiektem ukazującym rozwój młynarstwa w początkach XX wieku. Jako świadek ginącego przemysłu wiejskiego stanowi cenną placówkę muzealno-dydaktyczną na mapie Wielkopolski. Laur przyznano za wyjątkowo staranną konserwację wiatraka holendra, przeprowadzoną z maksymalnym zachowaniem elementów struktury budowlanej i wyposażenia obiektu – cennego świadka kulturowego krajobrazu Wielkopolski.

Wyróżnienia otrzymały: "Młyn wodny, następnie elektryczny, w Wiercicy" (woj. śląskie) oraz "Zespół zakładu hutniczego w Maleńcu" (woj. świętokrzyskie).

W poniedziałek odbyło się także rozstrzygnięcie konkursu "Samorząd dla Dziedzictwa".

W kategorii "Duże i średnie gminy miejskie" (liczące co najmniej 50 tys. mieszkańców) laureatem zostało "Miasto Ełk" za "kompleksowość i wielowymiarowość spojrzenia no dziedzictwo kulturowe miasta jako współczesny potencjał rozwojowy o znaczeniu tożsamościowym, ekonomicznym i społecznym" oraz "dobrze przemyślane i zaplanowane, z konsekwencją wdrażane działania na rzecz zabytków i krajobrazu kulturowego miasta, uwypuklając unikalność jego dziedzictwa techniki (dziedzictwo kolei wąskotorowej)" oraz "Spójność programu ochrony zabytków i dobrze udokumentowanych działań podejmowanych w celu jego wdrażania" - napisano w werdykcie konkursu. Wyróżnienia w tej kategorii trafiły do Głogowa i Rzeszowa.

W kategorii "Małe gminy miejskie" (liczące poniżej 50 tys. mieszkańców) jury postanowiło nie wyłaniać laureata i przyznać jedno wyróżnienie. Trafiło ono do "Gminy Kołobrzeg" za "umiejętne uczynienie dziedzictwa kulturowego miasta zarówno elementem promocji gminy, jak i budowania tożsamości lokalnej", "ciekawe i wieloaspektowe działania na rzecz ochrony i uwypuklenia dziedzictwa militarnego (fortecznego) uznanego za ważną składową wyjątkowości miasta" oraz "konsekwencję we wdrażaniu wieloletnich, konkretnych działań na rzecz dziedzictwa kulturowego miasta".

Laureatem w kategorii "Gminy miejsko-wiejskie i wiejskie" została Gmina Cedry Wielkie za "szeroko zakrojone działania konserwatorskie, organizacyjne i promocyjne no rzecz dziedzictwa kulturowego podejmowane przez niewielką gminę, często wyróżniające się pionierskie w kontekście odkrywania, stanowiącego nierzadko wyzwanie, dziedzictwa kulturowego Żuław", "budowanie, odkrywanie i uwypuklanie w oparciu o dziedzictwo kulturowe unikalnej tożsamości lokalnej, które może stanowić wzór dla innych samorządów lokalnych" oraz "wieloaspektowe podejście do dziedzictwa (np. obiekty mieszkalne. obiekty techniki), uwzględniając szerszy kontekst przemian cywilizacyjnych i przestrzennych". Gmina Markowa została nagrodzona wyróżnieniem w tej kategorii.

Konkurs "Samorząd dla Dziedzictwa" powstał w 2020 r. i jest skierowany do wszystkich samorządów gminnych. Jego intencją jest promowanie konstruktywnych działań mających na celu realizację obowiązku opracowania i wdrażania gminnych programów opieki nad zabytkami. Stanowi zachętę do podejmowania i podtrzymywania inicjatyw zmierzających do zachowania i przekazania kolejnym pokoleniom zasobu dziedzictwa kulturowego naszego kraju. (PAP)

autor: Katarzyna Krzykowska

ksi/ aszw/