Marszałek Józef Piłsudski odznacza obrońców Płocka z 1920 r. Widoczna Marcelina Rościszewska (w białym kapeluszu). Fot. CAW. Źródło: Wikimedia Commons
Powstał Społeczny Komitet Budowy Pomnika Marceliny Rościszewskiej (1875–1949), pedagoga i działaczki społecznej, którą marszałek Józef Piłsudski odznaczył osobiście Krzyżem Walecznych za zasługi w obronie Płocka (Mazowieckie) przed armią bolszewicką w sierpniu 1920 roku.
Inicjatorzy budowy pomnika Marceliny Rościszewskiej planują, że stanie on na ul. Tumskiej w Płocku, głównym pasażu miasta, a jego odsłonięcie zbiegnie się ze 105. rocznicą utworzenia Służby Narodowej Kobiet Polskich, przypadającą 18 listopada 2023 roku.
„To była wyjątkowa kobieta. Upamiętniając jej postać, będziemy budować wiedzę historyczną młodzieży oraz naszą tożsamość” - powiedział prezydent Płocka Andrzej Nowakowski, cytowany w informacji o powołaniu Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Marceliny Rościszewskiej, nad którym objął on patronat.
Jak przekazano w komunikacie, przewodniczącą kilkuosobowego gremium inicjującego upamiętnienie Marceliny Rościszewskiej została Joanna Banasiak, dyrektor Książnicy Płockiej, harcmistrz Hufca ZHP im. Obrońców Płocka 1920 roku.
„O tym pomyśle od dawna rozmawialiśmy z prezydentem Płocka, z płocczankami, był w głowie, a teraz się zmaterializował” - powiedziała przewodnicząca Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Marceliny Rościszewskiej.
Przypomniała jednocześnie, iż 18 listopada 2023 r. przypadnie 105. rocznica utworzenia Służby Narodowej Kobiet Polskich, w której działała Marcelina Rościszewska. „Chcemy, żeby była to data wieńcząca nasze dzieło” - podkreśliła Banasiak.
W informacji zaznaczono, że celem zawiązanego Społeczny Komitet Budowy Pomnika Marceliny Rościszewskiej jest na razie pozyskanie środków na realizację przedsięwzięcia, przy czym mają one pochodzić ze zbiórek publicznych, pozyskanych dotacji oraz ze sprzedaży cegiełek.
„Członkowie Komitetu planują, że pomnik Marceliny Rościszewskiej stanie na ul. Tumskiej, która ma szansę zamienić się w Salon Kulturalny Płocka” - przekazano w komunikacie.
Marcelina Rościszewska urodziła się 9 listopada 1875 r. w Lipawie - obecnie Łotwa. Pochodziła z rodziny o tradycjach patriotycznych związanych m.in. z Powstaniem Styczniowym. Kształciła się w Instytucie Maryjnym Panien Szlacheckich w Białymstoku, a następnie we Francji - w Instytucie Panien Polskich Hotelu Lambert w Paryżu i na Sorbonie.
Od 1908 r. Rościszewska prowadziła w Płocku żeńską, siedmioklasową Szkołą Udziałową. W 1920 r. przekazała ją na własność państwa. Szkoła otrzymała wówczas nazwę Gimnazjum Żeńskie im. Hetmanowej Reginy Żółkiewskiej. Rościszewska kierowała placówką do emerytury w 1933 roku.
W 1935 r. Rościszewska przeniosła się do Krakowa, gdzie zamieszkała u syna. Zajmowała się tam działalnością charytatywną. Zmarła 4 kwietnia 1949 r. Została pochowana na krakowskim Cmentarzu Rakowickim. Na życzenie zmarłej, zamiast kwiatów na grób, pieniądze zebrane na ten cel przeznaczono dla najuboższych rodzin.
Marcelina Rościszewska była jedną z organizatorek - trwającej od 18 do 19 sierpnia 1920 r. - cywilnej obrony Płocka przed armią bolszewicką. W odparciu ataku uczestniczyły wówczas kobiety i dzieci. Na ulicach wzniesiono barykady - w bitwie zginęło 250 osób, a 300 zostało rannych; najmłodszym poległym był 14-letni harcerz Antolek Gradowski. Bolszewicy zostali zmuszeni do odwrotu.
Podczas obrony Płocka, Rościszewska, jako przewodnicząca Służby Narodowej Kobiet Polskich, zorganizowała w prowadzonej przez siebie żeńskiej Szkole Udziałowej szpital polowy i punkt żywieniowy, a jej uczennice były m.in. sanitariuszkami.
Marszałek Józef Piłsudski, podczas wizyty w Płocku w kwietniu 1921 r., za bohaterską obronę przed bolszewikami odznaczył miasto Krzyżem Walecznych. Odznaczeni zostali wtedy także harcerze: 14-letni Józef Kaczmarski, 12-letni Tadeusz Jeziorowski, a także pośmiertnie 14-letni Antolek Gradowski, najmłodszy z poległych obrońców.
Wśród uhonorowanych przez marszałka Piłsudskiego była również Marcelina Rościszewska. Jej ulubionym nakryciem głowy był kapelusz z obszernym rondem. Przeszedł on do historii m.in. dzięki fotografiom, na których utrwalono moment, gdy Rościszewska wita się z marszałkiem Piłsudskim. Nawiązaniem do tego historycznego kapelusza są ciasteczka „marcelinki”, które każdego roku 11 listopada, w Narodowe Święto Niepodległości, są rozdawane na płockich ulicach.
W 2020 r. Muzeum Mazowieckie w Płocku, w ramach obchodów 100-lecia obrony miasta przed armią bolszewicką, wydało książkę „A było tak… Wspomnienia pogodne Marceliny Rościszewskiej”. Publikacja powstała m.in. na podstawie maszynopisu, który przekazał placówce w latach 90. XX wieku syn autorki wspomnieniowych zapisków Lech Marian Rościszewski. (PAP)
mb/ pat/
