Sellin: „Macewa Pamięci” przywraca pamięć o 2,5 tys. zamordowanych Żydów z Józefowa

W 80. rocznicę Zagłady Żydów w Józefowie w powiecie biłgorajskim odsłonięto pomnik „Macewa Pamięci” autorstwa Jerzego Kaliny. List do uczestników uroczystości skierował wiceminister kultury Jarosław Sellin.

„Chociaż Józefów spalił się do cna i już nie istnieje taki, jakim był przed przyjściem hord niemieckich zbrodniarzy, to dzisiejsza uroczystość odsłonięcia +Macewy Pamięci+ przywraca nam pamięć o niemal 2,5 tys. zamordowanych mieszkańców tego miasta i jego okolic” – podkreślił Sellin w liście odczytanym przez dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego Monikę Krawczyk.

Sellin przypomniał, że dzieje Józefowa to 300-letnia historia harmonijnego współżycia wielonarodowej społeczności, której 80. proc. przedwojennej społeczności stanowili Żydzi. W miasteczku funkcjonowała murowana synagoga, kirkut z domem przedpogrzebowym, drukarnie. Jak wskazał wiceminister, Józefów był także ośrodkiem życia chasydzkiego, przy synagodze działała Talmud Tora i jesziwa, zaś w miasteczku było kilka chederów, szkoła sieci Jawne i szkoła dla dziewcząt.

„Spalił się do cna Józefów żydowski w 1942 roku. Masakrę lipcową poprzedził dokonany w maju tegoż roku mord na 120 Żydach, na których jak na zwierzynę polowano na uliczkach getta i w kamieniołomie. W dniu 13 lipca 1942 roku, realizując zbrodniczą Einsatz Reinhardt – masową rzeź wykonał niemiecki 101. rezerwowy batalion policji, którego większość żołnierzy pochodziło z Hamburga. Tylko kilkunastu członków batalionu skorzystało z możliwości, aby nie uczestniczyć w eksterminacji Żydów przywiezionych z Józefowa w okolicę Winiarczykowej Góry”- przypomniał Sellin.

Dodał, że w listopadzie 1942 r. Niemcy wywieźli ostatnich zamieszkujących w miasteczku Żydów do obozu Zagłady w Bełżcu. „Życie dopisuje nowe konteksty do minionych dramatów i tragedii, dlatego, pochylając się nad Zagładą Żydów i oddając najwyższą cześć niewinnym ofiarom ludobójstwa zaplanowanego i zrealizowanego przez aparat państwowy Trzeciej Rzeszy Niemieckiej, okażmy naszą solidarność współczesnym ofiarom bestialskiej wojny na Ukrainie” – dodał Sellin.

Marszałek Sejmu Elżbieta Witek w liście skierowanym do uczestników uroczystości wyraziła nadzieję, że pomnik w Józefowie każdego dnia będzie przypominać o dramacie narodu żydowskiego, „jak również stanie się swoistym ostrzeżeniem przed ogromem zła, do jakiego zdolni są ludzie zaślepieni nienawiścią i pogardą. „Na nas spoczywa szczególny obowiązek pielęgnowania nie tylko pamięci o tragedii milionów Żydów, lecz także o ich wkładzie w rozwój gospodarczy, naukowy i kulturowy Rzeczpospolitej (…) Jestem przekonana, że pomnik +Macewa Pamięci+ jest zarówno hołdem złożonym ofiarom, jak i wyrazem szacunku dla wielowiekowej tradycji” – oceniła Elżbieta Witek.

List od prezesa Prawa i Sprawiedliwości Jarosława Kaczyńskiego przeczytał starosta biłgorajski Andrzej Szarlip. Kaczyński podkreślił w nim, że budynek synagogi i częściowo zachowany kirkut stanowią w sferze materialnej to, co zostało po żydowskiej społeczności Józefowa. „Ale przetrwała również pamięć o ludziach oraz o zbrodniach, które przyniosły kres barwnemu światu lubelskiego Józefowa”– napisał prezes PiS. Jak dodał, tragedia Holocaustu przyniosła okrutną śmierć nie tylko milionom istnień ludzkich, ale też nieodwracalnie zniszczyła świat kultury żydowskiej na terenach Europy Środkowej i Wschodniej.

„Te skrwawione ziemie naznaczone są tysiącami miejsc kaźni, miejsc, gdzie zostały popełnione straszliwe zbrodnie, w których objawiło się czyste zło. Tu, w Józefowie, taką szczególną przestrzenią jest Winiarczykowa Góra, a w okolicy - teren byłego obozu Zagłady w Bełżcu. W takich miejscach z całą mocą ogarniającej nas grozy uzmysławiamy sobie destrukcyjną i zbrodniczą siłę totalitarnych ideologii (…) Kiedy oddajemy cześć ofiarom Holocaustu, ofiarom ludobójstwa, słyszymy ich niemy krzyk, który jest dla nas nakazem czynienia wszystkiego, co w naszej mocy, aby nigdy więcej takie szaleństwo czystego zła się nie powtórzyło” – podkreślił Kaczyński.

Dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego Albert Stankowski przypomniał, że 80 lat temu w Józefowie tragiczną śmierć z rąk niemieckich okupantów poniosło blisko 2 tys. Żydów uwięzionych w józefowskim getcie. „Masowe morderstwo józefowskich Żydów było częścią tzw. Akcji Reinhardt – planowej, zorganizowanej eksterminacji ludności żydowskiej na terenie okupowanej Rzeczpospolitej w wyniku której straciło życie blisko 2 mln obywateli polskich wyznania mojżeszowego oraz Żydów z terenów okupowanej przez Trzecią Rzeszę Europy” – przypomniał Stankowski.

Jak zaznaczył, jednym z celów Muzeum Getta Warszawskiego jest kultywowanie pamięci o Zagładzie gett na terenie okupowanej Polski. „Odsłonięcie pomnika upamiętniającego józefowskich Żydów jest jednym z kroków do realizacji tego celu. To pierwsza z wielu +Macew Pamięci+ - dzieł wybitnego artysty Jerzego Kaliny - które Muzeum Getta Warszawskiego we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej będzie wznosić w dawnych sztetlach – żydowskich miasteczkach, po których pozostało jedynie wspomnienie” – zapowiedział Stankowski.

Wyjaśnił, że pomnik ma formę macewy - żydowskiego nagrobka, ale przypomina także drzwi. Na ich framudze umocowano symboliczny znak obecności Żydów tj. mezuzę – pudełko, w którym powinien znajdować się fragment modlitwy Szma Israel – Słuchaj Izraelu. „Drzwi są otwarte na zawsze, tak jak drzwi domów, z których na śmierć wypędzono józefowskich Żydów. W ich framudze została osadzona szklana macewa, z pozoru krucha, z założenia mająca jednak zachować na zawsze pamięć o tych, którzy niespełna wiek temu stanowili blisko 80 proc. mieszkańców Józefowa” – mówił dyrektor muzeum.

Uzupełnił, że wystawienie pomnika to inicjatywa mieszkańców Józefowa i dowód ich szacunku dla przeszłości. „Dziś oddajemy go pod waszą opiekę, wierząc, że tworzymy w ten sposób pomost między przeszłością, a przyszłością miasta i przyczyniamy się do budowy relacji, które ulepszą świat” – dodał dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego.

W trakcie uroczystości odsłonięto również tablicę pamiątkową z nazwiskami żydowskich rodzin zamordowanych w 1942 roku, odmówiono modlitwy z udziałem m.in. naczelnego rabina Polski Michaela Schudricha oraz bp. pomocniczego archidiecezji lubelskiego Mieczysława Cisło. Na środowych uroczystościach w Józefowie byli obecni również potomkowie żydowskich rodzin z Józefowa. Na zakończenie uczestnicy uroczystości złożyli kwiaty pod pomnikiem.(PAP)

Autorka: Gabriela Bogaczyk

gab/ aszw/