Na Litwie usunięto już około 10 pomników żołnierzy radzieckich, m.in. w Kłajpedzie, Mariampolu, Połądze, Poniewieżu, Rosieniach. Wilno przygotowuje się do demontażu pomnika na cmentarzu Antokolskim ustanowionego na mogile, w której pochowanych jest ponad 3 tys. żołnierzy.
Pod koniec kwietnia na Litwie zmieniono kryteria oceny nieruchomych dóbr kultury, co pozbawiło ochrony prawnej obiektów przedstawiających działalność nazistowskich Niemiec, armii ZSRR lub innych służb specjalnych państw, które represjonowały ludność kraju. Teraz same samorządy decydują o ewentualnym usunięciu takich obiektów.
Augustina Kuriliene z Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w rozmowie z PAP poinformowała, że „z wnioskami w sprawie 77 takich obiektów od kwietnia do departamentu zwróciło się 30 samorządów”, czyli połowa samorządów kraju. „Zapytanie są różne. Dotyczą nie tylko możliwości demontażu pomnika, czy usunięcia gwiazdy, ale też dotyczące napisów, czy możliwości przeniesienia miejsca pochówku” – mówi Kuriliene.
Dyrektor Departamentu Vidmantas Bezaras podczas niedawnego spotkania w sejmowym komitecie kultury wskazał, że w kraju „jest 160 miejsc pochówku żołnierzy radzieckich, a połowa z nich posiada pomniki”. Poza tym jest też „około 200 obiektów wzniesionych ku czci żołnierzy radzieckich i byłego systemu”.
"Są one bardzo różne, ale z pewnością w niektórych z nich jest element agresji, który jest nie do przyjęcia, zwłaszcza w obecnym czasie" – wskazał Bezaras. Dyrektor Departamentu zaapelował też, by podczas prac demontażowych zachowano „szacunek dla spoczywających tam żołnierzy, z których wielu chyba nawet nie rozumiało, o co walczy”.
Dotychczas najwięcej emocji wzbudziło na początku lipca zburzenie sowieckiego zespołu pomnikowego w centrum Kłajpedy. Około 20 proc. mieszkańców Kłajpedy, litewskiego miasta portowego, stanowią Rosjanie. Ze względu na drażliwość tematu, decyzję o usunięciu pomnika poprzedził sondaż opinii społecznej, w którym 60 proc. opowiedziało za jego usunięciem.
Do demontażu pomnika na wileńskim cmentarzu Antokolskim przygotowują się władze Wilna. Zapowiedziano, że stosowna uchwała ma być podjęta 14 września, po czym rozpoczną się prace.
Zespół pomnikowy na Antokolu o powierzchni ponad 2 hektarów jest najbardziej rozpoznawalnym miejscem w kraju upamiętniającym żołnierzy radzieckich. W centralnym jego miejscu w 1984 roku ustawiono sześć geometrycznie wyrzeźbionych figur żołnierzy mierzących ponad sześć metrów wysokości, przed którymi płonie wieczny ogień. Po obu stronach pomnika na sześciu tarasach znajdują się wspólne groby ponad 3 tys. żołnierzy radzieckich. Spoczywają również przywódcy władzy radzieckiej.
Zespół pomnikowy na Antokolu jest też miejscem, gdzie 9 maja odbywają się centralne uroczystości z okazji zwycięstwa ZSRR w II wojnie światowej z udziałem tysięcy Rosjan mieszkających na Litwie oraz rosyjskich dyplomatów.
Zdaniem litewskiego politologa Andrzeja Pukszto, „władze Wilna powinny bardzo dobrze przygotować się do demontażu tego pomnika, bo jest to bardzo delikatna materia”. „Należy się spodziewać protestów nie tylko społeczności rosyjskiej, poszczególnych Litwinów, ale też prowokacji zorganizowanych przed rosyjską ambasadę” – powiedział PAP Pukszto.
Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)
aki/ mal/
