24 września 1922 r. odbyły się pierwsze wybory do Sejmu Śląskiego. Jak przypomina Ruch Autonomii Śląska, regionalny parlament stanowił jeden z głównych filarów autonomii, przyznanej województwu śląskiemu przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w kampanii plebiscytowej.
W rozesłanym w sobotę oświadczeniu Ruch Autonomii Śląska (RAŚ) wskazuje, że perspektywa związanej z autonomią podmiotowości miała zachęcić Górnoślązaków do głosowania za Polską w plebiscycie dotyczącym powojennej przynależności części Górnego Śląska. Przygotowany zgodnie z traktatem wersalskim plebiscycie odbył się w marcu 1921 r.
Historycy przypominają, że choć odzyskanie niepodległości przez Polskę jest kojarzone z 11 listopada 1918 r., to formowanie się państwa polskiego było bardziej skomplikowane i nie może być sprowadzane do tej jednej daty. W latach 1919-21 ważyła się sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego.
Część Górnego Śląska, która została objęta przez Polskę w wyniku plebiscytu i III powstania śląskiego z 1921 r., faktycznie została przejęta przez polską administrację w czerwcu 1922 r. Wydarzenie to wieńczyło kilkuletni okres zmagań dyplomatycznych i militarnych o sporny region, w których stronami była odrodzona Polska i pokonane w I wojnie światowej Niemcy.
Autonomia przedwojennego Województwa Śląskiego została ustanowiona na mocy ustawy konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego pod nazwą Statut Organiczny Województwa Śląskiego z 15 lipca 1920 r. Była to pierwsza w II Rzeczypospolitej ustawa konstytucyjna – uchwalona jeszcze przed Konstytucją dla całej Polski.
Statut Organiczny z 15 lipca 1920 r. był odpowiedzią na ówczesną ustawę pruskiego landtagu dotyczącą poszerzenia samorządu prowincjonalnego - pomysł na uruchomienie podobnej ścieżki prawnej miał podsunąć przywódca III powstania śląskiego Wojciech Korfanty.
Statut Organiczny nadawał województwu szeroką autonomię w wielu dziedzinach życia. Na jego mocy m.in. powołano regionalny parlament - Sejm Śląski, uchwalający własny budżet, który zasilał Skarb Śląski. Wpływała do niego większa część pobieranych w regionie podatków.
Tekst Statutu zawierał 45 artykułów. Podczas prac nad nimi dążono do zachowania równowagi między samorządnością regionu a zwierzchnictwem władzy państwowej. Przykładem był rodzaj śląskiego minirządu, Śląska Rada Wojewódzka, w której skład wchodziło dwóch przedstawicieli rządu państwowego: wojewoda i wicewojewoda oraz pięciu członków corocznie wybieranych przez Sejm Śląski.
Sam Sejm Śląski pochodził z wyborów powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych i stosunkowych, które formalnie miały być ogłaszane co pięć lat, w rzeczywistości długość kolejnych kadencji mocno różniła się od siebie.
Sejm Śląski miał władzę legislacyjną w zakresie szkolnictwa, policji, wód, organizacji administracji wojewódzkiej i samorządu. Poza jego kompetencjami leżały sprawy wojskowe i polityka zagraniczna. Dysponował uprawnieniami kontrolnymi - służyły temu interpelacje poselskie - oraz elekcyjnymi (wybór członków Śląskiej Rady Wojewódzkiej).
Najważniejszym zadaniem Sejmu Śląskiego było tworzenie ustaw. Mógł on kształtować stan prawny zarówno w kwestiach rzutujących na codzienną egzystencję mieszkańców woj. śląskiego (np. problematyka języka urzędowego, szkolnictwa, życia religijnego), jak i czysto technicznych, niewywołujących istotnego rezonansu społecznego - np. polowania, zwalczanie żebractwa.
Kwestia, czy ustawodawstwo śląskie powinno być niezależne od władz centralnych, czy też w jakiś sposób powinno im podlegać, budziła spory. Ostatecznie marszałek wysyłał ustawy wojewodzie, który zarządzał ogłoszenie w dzienniku ustaw śląskich. W całym okresie działania Sejm Śląski uchwalił ok. 500 własnych ustaw.
Jak przypomina w sobotnim oświadczeniu RAŚ, po zamachu stanu przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego w 1926 r. rola Sejmu Śląskiego została znacząco ograniczona, a kres jego istnieniu położył dekret komunistycznej Krajowej Rady Narodowej z 1945 r. Na mocy dekretu polskie władze przywłaszczyły też majątek Skarbu Śląskiego, powstały z podatków mieszkańców województwa.
Jak ocenia RAŚ, władze RP do dziś nie rozliczyły się z tym dziedzictwem Polski Ludowej. „Nie tylko nie przywrócono rozwiązań ustrojowych, bezprawnie zniesionych przez stalinowską KRN, ale nie dokonano zwrotu zagrabionego mienia samorządowi woj. śląskiego. W efekcie dawny gmach Sejmu Śląskiego w Katowicach pozostaje w rękach rządu w Warszawie, który odpłatnie udziela gościny władzom regionalnym” – wskazuje organizacja.
Sejm Śląski zebrał się na inauguracyjne posiedzenie 10 października 1922 r. Siedzibą Sejmu Śląskiego był monumentalny gmach, który do dziś należy do wizytówek Katowic. Powstał w latach 1925-29. Klasycystyczny budynek składa się z czterech głównych skrzydeł; wewnątrz mieści się półkolista sala Sejmu Śląskiego, na której wzorowana jest sala Sejmu w Warszawie.
Wejście do niej prowadzi przez westybul - pomieszczenie o wysokości trzech pięter, przypominające renesansowy dziedziniec z krużgankami. Sąsiadują z nim używane obecnie przy ważnych wydarzeniach sale - marmurowa, błękitna i złota. Obecnie należący do Skarbu Państwa Gmach Sejmu Śląskiego jest siedzibą wojewody, marszałka woj. śląskiego oraz regionalnego sejmiku.(PAP)
autor: Mateusz Babak
mtb/ pad/
