We wtorek w Taszkencie zostanie otwarta wystawa „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”. Fot. M. Szukała
Dla polskiej ambasady ta wystawa była zadaniem priorytetowym ze względu na losy jej bohaterów, którzy uosabiają tragizm sytuacji Polaków po 1939 r. – powiedział PAP ambasador RP w Uzbekistanie Radosław Gruk. We wtorek prezes IPN podpisze umowę o współpracy z archiwami uzbeckimi.
Wystawa przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej zostanie zaprezentowana w taszkenckim Państwowym Muzeum Pamięci Ofiar Represji, które upamiętnia ofiary sowieckich deportacji i innych zbrodni wymierzonych w Uzbeków oraz inne grupy etniczne zamieszkujące Uzbekistan. Jest to jedyna tego rodzaju placówka muzealna w krajach Azji Środkowej, która upamiętnia ofiary totalitaryzmu sowieckiego i dokumentuje ich losy. „Dla polskiej ambasady organizacja tej wystawy była zadaniem priorytetowym ze względu na losy tych ludzi, którzy uosabiają tragizm sytuacji Polaków po 1939 r. Większość z tych, którzy przeszli szlak nadziei, po wojnie nie mogła wrócić do ojczyzny” – powiedział ambasador RP Radosław Gruk.
Na Zamku Królewskim zainaugurowano projekt IPN „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”
W organizację wystawy zaangażowała się Ambasada RP w Taszkencie oraz nieliczna, kilkutysięczna mniejszość polska zamieszkująca ten kraj. Polski dyplomata podkreślił, że organizację upamiętniania poświęconego Polakom z Armii Andersa wsparły władze Uzbekistanu. „Władze Uzbekistanu dbają także o siedemnaście cmentarzy, na których spoczywają nasi rodacy. Nie byłoby możliwe zorganizowanie tych uroczystości bez władz Uzbekistanu” – podkreślił. Przypomniał, że w czasie II wojny światowej Polacy, którzy opuścili sowieckie łagry, spotykali się z pomocą mieszkańców Uzbekistanu. „Mimo że sami byli represjonowani przez system sowiecki, to sami pomagali Polakom. Między innymi dzięki postawie zwykłych Uzbeków przetrwali oni ten okres. Wiele polskich sierot trafiło do uzbeckich rodzin i domów dziecka” – przypomniał. Za sprawą działań polskiej ambasady oraz IPN w taszkienckim Muzeum Chwały, które upamiętnia ofiary II wojny światowej, od ponad roku znajduje się kopia munduru generała Władysława Andersa wraz z krótkim przypomnieniem losów Polaków tworzących jego armię.
Wystawa przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej zostanie zaprezentowana w taszkenckim Państwowym Muzeum Pamięci Ofiar Represji, które upamiętnia ofiary sowieckich deportacji i innych zbrodni wymierzonych w Uzbeków oraz inne grupy etniczne zamieszkujące Uzbekistan.
Ambasador RP powiedział, że kontakty polsko-uzbeckie nie ograniczają się do zagadnień historycznych. W rozmowie z PAP powiedział, że w Polsce studiuje obecnie około 1500 Uzbeków. „Stanowią naturalny łącznik między naszymi kulturami i państwami” – zauważył. Jak powiedział, ogromnym echem odbiła się w uzbeckich mediach pomoc udzielana przez Polskę Uzbekom wyjeżdżającym z Ukrainy po rosyjskiej inwazji na ten kraj. Na początku marca na lotnisko w Pyrzowicach przylatywały dziennie trzy samoloty uzbeckich linii lotniczych, które prowadziły ewakuację obywateli tego kraju. W sumie przez Polskę przewinęło się kilka tysięcy obywateli Uzbekistanu.
Władysław Anders (1892-1970)
We wtorek podpisana zostanie umowa o współpracy pomiędzy Instytutem Pamięci Narodowej, która, jak zauważył ambasador Gruk, zapewni polskim historykom dostęp do archiwów, co pozwoli na dokładniejsze poznanie losów Armii Andersa w Uzbekistanie. W rozmowie z PAP podkreślił, że archiwa sowieckich sił bezpieczeństwa przejęte przez Uzbekistan mogą pozwolić m.in. na zidentyfikowanie kolejnych miejsc pochówku, które znajdują się na terenie Uzbekistanu, a to „daje nadzieję na ich upamiętnienie”. W czasie wtorkowych uroczystości przedstawiciele polskiej delegacji oraz władz Uzbekistanu złożą kwiaty pod pomnikiem wzniesionym w hołdzie żołnierzom Armii Andersa obok katedry Najświętszego Serca Jezusa w Taszkencie. Wieczorem w teatrze Ilkhom w Taszkencie odbędzie się wykład poświęcony losom Polaków w Uzbekistanie, który poprowadzi prof. Mirosław Golon oraz przedstawienie przygotowane przez miejscowych artystów.
Zdaniem rzecznika IPN Rafała Leśkiewicza otwarcie wystawy o polskich szlakach nadziei oraz podpisanie umowy z uzbeckimi archiwami to „dobry moment na przypomnienie wydarzeń sprzed 80 lat i tego, jak wielkie znaczenie dla Polaków miało wyjście żołnierzy i ludności cywilnej ze Związku Sowieckiego”. Dodał, że promowanie wiedzy o polskiej historii II wojny światowej ma służyć również pokazaniu, że Polacy przyczynili się do odzyskania wolności przez wiele krajów świata.
Zdaniem rzecznika IPN Rafała Leśkiewicza otwarcie wystawy o polskich szlakach nadziei oraz podpisanie umowy z uzbeckimi archiwami to „dobry moment na przypomnienie wydarzeń sprzed 80 lat i tego, jak wielkie znaczenie dla Polaków miało wyjście żołnierzy i ludności cywilnej ze Związku Sowieckiego”.
Polskie Siły Zbrojne w ZSRS utworzono po ataku w czerwcu 1941 roku Niemców na Związek Radziecki. Dowództwo nad tworzoną armią objął generał Władysław Anders. Armia ta stała się szansą na wydostanie z łagrów i więzień Polaków wywiezionych w głąb Związku Sowieckiego po 17 września 1939 r. W styczniu 1942 roku Amię Andersa przemieszczono do azjatyckich republik ZSRS – Uzbeckiej, Kazachskiej i Kirgiskiej. W marcu i sierpniu 1942 roku przez Uzbekistan i Turkmenistan z ZSRS do Iranu przedostały się 116 tys. 543 osoby (w tym 78 tys. 631 żołnierzy), czyli ok. 10 proc. Polaków wywiezionych do ZSRS po 17 września 1939 r. Ze względu na to, że do wojska zwalniano przede wszystkim chorych, gdyż zdrowi potrzebni byli do dalszej pracy, epidemie dziesiątkowały osłabionych i wygłodzonych ludzi. Od lutego do sierpnia 1942 roku zmarło 3100 żołnierzy oraz znacznie więcej cywilów skupionych wokół jednostek.
Prof. M. Wołos: Armia Andersa od początku była dla Stalina wielkim problemem
Uzbekistan od czasu uzyskania niepodległości w 1991 roku współpracuje z Polską w upamiętnianiu miejsc spoczynku Polaków. Znajdują się one w miejscowościach: Jangi-Jul, Olmazor (dwa cmentarze), Guzar, Jakkabag, Szachrisabz, Kitab, Czirakczi, Karmana (dwa cmentarze) i Kanimech. Można tam znaleźć napisy: „Pamięci Polskich Przyjaciół”.
Przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej wystawa „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” ma być prezentowana w krajach, które znalazły się na szlaku Polaków, którym w 1942 r. udało się wyrwać z „nieludzkiej ziemi”. Jej celem jest ukazanie wędrówki ponad 116. tysięcy Polaków – cywilów i żołnierzy gen. Władysława Andersa – oraz szlaku bojowego 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Ekspozycja składa się z dwóch części: ogólnej, opowiadającej odyseję Polaków podczas II wojny światowej, oraz lokalnej, która przybliża historię Polaków w danym kraju lub wśród lokalnej społeczności. Wystawa została przetłumaczona na ponad 20 języków świata. Pierwszym krajem poza Polską, w którym otwarto ekspozycję była w kwietniu 2022 r. Republika Południowej Afryki.(PAP)
Z Taszkentu Michał Szukała (PAP)
szuk/ aszw/
