Leluje, monstrancje, sylwetki zwierząt, gwiazdy - to główne motywy zdobnicze tradycyjnej wycinanki kurpiowskiej z Puszczy Zielonej. Sylwetki kilkudziesięciu najsłynniejszych wycinankarzy i ich dzieła można poznać na wystawie w Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej koło Białegostoku.
Wystawę przygotowało Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (Mazowieckie).
Na kilkudziesięciu tablicach ustawionych w Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej zaprezentowano historię wycinanki kurpiowskiej z Puszczy Zielonej, można poznać najsłynniejszych twórców (żyjących, także tych, którzy już nie żyją), ale także zobaczyć współczesne zastosowanie dawnego wzornictwa. Są także pokazane oryginalne leluje ze zbiorów PMKL autorstwa Anny Kordeckiej, kurpiowskie stroje ludowe, a także nożyce do strzyżenia owiec, którymi dawniej, ale i obecnie, wykonuje się wycinanki. Można także - korzystając z gotowych szablonów - samemu spróbować zrobić kurpiowską wycinankę.
Apolonia Nowak, Wiesława Bogdańska, Maria Chrostek, Stanisława Niedźwiedzka, Marianna Konopka, Czesława Konopka - to niektóre z najbardziej znanych, związanych często ze sobą rodzinnie twórczyń. Wymieniono także kilku panów, m.in. Stanisława Ropiaka.
"To są postacie, które są mistrzami, mistrzyniami w sztuce wycinania wycinanek z papieru" - powiedziała PAP oprowadzająca po wystawie Urszula Szymak-Waśkiewicz z PMKL.
Autorzy wystawy przypominają, że papierowa wycinanka, jako przedmiot zdobniczy, od drugiej połowy XIX służyła na Kurpiach Zielonych do dekoracji.
"Przedmioty czysto dekoracyjne pojawiły się w izbach mieszkalnych Kurpiów na przełomie lat 60. i 70-tych XIX w. Ozdabianiem wnętrza chałup zajmowały się wyłącznie Kurpianki. Ich zręczne dłonie posługujące się nożycami do strzyżenia owiec, potrafiły z kawałka papieru wyczarować prawdziwe dzieła sztuki" - czytamy w opisie wystawy.
Urszula Szymak-Waśkiewicz dodała w rozmowie z PAP, że wycinanka zdobiła w chacie głównie tzw. święty kąt, a najczęściej na nowe wymieniano te ozdoby przed świętami. "Każdy dom był pięknie zdobiony (...) wszystkie ściany oklejone w dowolnej kombinacji. Najczęściej najbardziej ozdobnym był święty kąt. W tym miejscu było najwięcej ozdób zawieszanych. Były papierowe firanki w oknach, były ozdobne ząbki zawieszane przy piecach" - opowiada Szymak-Waśkiewicz.
Podstawową formą wycinanki kurpiowskiej z Puszczy Zielonej jest leluja - forma ozdobnego drzewka. Jego górna część - korona jest ozdobna, rozbudowana, a mniejsza część dolna stanowi podstawę. Kompozycja lelui jest symetryczna i nawiązuje do rośliny doniczkowej. Leluje z rejonu Myszyńca są grubiej cięte, leluje z Kadzidła wycinane drobno, bardziej stylizowane, z motywami roślin, zwierząt i ludzi. Wzory na wycinankach ewoluowały.
Autorzy katalogu wystawy, dyrektor Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce Maria Samsel oraz Robert Andrzej Dul wskazują, że obecnie nie zdobi się już bezpośrednio mieszkań wieszając papierowe wycinanki, ale są one wykorzystywane i obecne w inny sposób. "Wycinanki wiszą na ścianach oprawione w ramki, ustawia się je jako ozdoby w kredensach i witrynach, często kupowane są na lokalnych festynach jako pamiątki" - napisano.
Szymak-Waśkiewicz przyznaje, że jest to niejako nowe życie wycinanki, która jest obecna we współczesnym designie. Podała, że słynne było np. wykorzystanie w 2014 r. motywów lelui do ozdoby sukni ślubnej Ewy Mielnickiej (pochodząca z Ostrołęki Miss Polski 2014). Białą suknię zdobioną czerwonymi lelujami zaprojektowała Patrycja Kujawa.
Motywy zdobnicze są także na odzieży, przedmiotach użytkowych, np. kubeczkach, torbach, poduszkach, serwetkach, różnych gadżetach, ale też na ornatach używanych przez księży w Myszyńcu.
Z katalogu wystawy można się też dowiedzieć, że np. motywy z wycinanek autorstwa Wiesławy Bogdańskiej i Czesławy Kaczyńskiej są wykorzystane w witrażach w kościele NMP Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia w Dylewie.
Urszula Szymak-Waśkiewicz podkreśliła, że tradycja wykonywania wycinanki nie ginie, są organizowane konkursy, wycinankę wykonują młodzi ludzie.
Wystawa w PMKL jest czynna do 4 maja.(PAP)
autorka: Izabela Próchnicka
kow/ aszw/
