Psychociała, nie figury – konferencja poświęcona Marii Jaremie

Maria Jarema (1908-1958) była malarką, rzeźbiarką, aktorką, komentatorką sztuki, aktywistką, współzałożycielką Grupy Krakowskiej i teatru Cricot, współpracowniczką Tadeusza Kantora. Także autorką scenografii i kostiumów teatralnych, kukiełek i lalek, projektów okładek książkowych i pomników.

„Była jedną z najważniejszych artystek polskich XX wieku, świadomą uczestniczką europejskiej awangardy. A jednak działania artystyczne Jaremy przez lata pozostawały na uboczu zainteresowania historyków sztuki i nie były oczywistym źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń artystów” - zaznaczają organizatorki wydarzenia: kuratorka Natalia Sielewicz i autorka biografii artystki Agnieszka Dauksza.

Publiczność Muzeum nad Wisłą będzie miała szansę wysłuchać wystąpień i dyskusji międzynarodowego grona historyczek sztuki, kulturoznawczyń, badaczek literatury i kuratorek, które zaprezentują interdyscyplinarne spojrzenie na twórczość polskiej artystki.

„Wydarzenie w MSN to obok wystąpień i paneli także akcje o charakterze artystycznym, tj. performatywne działania wokół publikacji +Pavilionesque+, odczyty tekstów Jaremianki w wykonaniu aktorek Marty Malikowskiej i Sandry Korzeniak oraz interwencja rzeźbiarsko-sceniczna Zuzy Golińskiej, która nawiązuje do niezrealizowanych projektów scenograficznych do baletu Piotra Perkowskiego +Swantewit+ z 1947 roku” – zaznacza w wypowiedzi dla PAP kuratorka Natalia Sielewicz.

Podczas konferencji m.in. o strategiach dekonstrukcji własnego warsztatu przez Marię Jaremę i porażce jako metodzie tworzenia oraz wyborze przez Jaremę awangardy jako sztuki przetrwania – mówić będzie Agnieszka Dauksza.

Natalia Sielewicz z kolei zapyta, jak w klimacie dzisiejszego politycznego patu niesubordynacja Jaremy może zaoferować pomocne wskazówki. Powołuje się na stwierdzenie literaturoznawczyni Caroline Levine, „że formy pracują wszędzie” i że „nie istnieje polityka bez formy”.

Éric de Chassey przedstawi w swoim wystąpieniu „Podróże Marii Jaremy do Paryża i spotkania z międzynarodową sztuką współczesną w latach 1937–38, 1947, 1956–57”.

Sesja i dyskusja przedstawiające Marię Jaremę jako figurę transnarodową i antyfaszystowską odbędzie się kolejnego dnia – w sobotę - z udziałem Doroty Jareckiej, Klary Kemp-Welch, Andrija Bojarova.

Na kluczowe dla artystki lata 1946–1949 zwróci uwagę Dorota Jarecka w swoim wystąpieniu „Maria Jarema. Niech się zbudzi Drwal”. „Poemat Pablo Nerudy +Niech się zbudzi Drwal+, wystawiony przez Tadeusza Kantora i Marię Jaremę w 1949 roku w Krakowie, stanowi – według Jareckiej - punkt styku awangardy, internacjonalizmu, marksizmu i surrealizmu”.

Politykę prostoty Marii Jaremy przedstawi Klara Kemp-Welch. Dla badaczki „potępiająca socrealizm wypowiedź Marii Jaremy (w Nieborowie w roku 1949) będzie punktem wyjścia do szerszego zastanowienia się nad ideą prostoty i jej relacji do międzynarodowych dyskusji o tym, czy sztuka awangardowa może cokolwiek znaczyć dla +zwykłego człowieka+”.

Andrij Bojarov w prezentacji „Gdzie jest Lwów?” opowie o lwowskim środowisku artystycznym i Lwowie jako mieście, w którym odbyła się pierwsza wystawa Grupy Krakowskiej, a także o znaczeniu i miejscu tego środowiska w aktualnej narracji ukraińskiej historii sztuki.

Zaprezentuje też nieznane dotychczas prace i dokumenty z archiwum rodziny Margit i Romana Sielskich, członków Zrzeszenia „artes”, jedynych którzy pozostali we Lwowie i ZSRR, szczególną uwagą poświęcając artystkom okresu międzywojennego.

Tego dnia odbędzie się też przygotowana przez Barbarę Ilkosz prezentacja „Katalogu dzieł wszystkich Marii Jaremy”.

Kolejna sesja i dyskusja z udziałem Luizy Nader, Susan Best, Tomasza Szerszenia, prowadzone przez Natalię Małek toczyć się będą wokół tematu „Wojna. Marii Jaremy odpowiedź na okrucieństwo”.

Luiza Nader podda analizie prace artystyczne i obiekty autorstwa Marii Jaremy powstałe między 1939 a 1945 rokiem. Zastanowi się szczególnie nad pracami takimi jak „Wojna II”, „Niemcy”, „Plaża”, nad martwymi naturami i zabawkami tworzonymi przez artystkę w tym czasie, zestawiając je z wypowiedziami i świadectwami wizualnymi z tego okresu, m.in. Leopolda Buczkowskiego, Haliny Ołomuckiej czy Mieczysława Wejmana. „Zastanowię się nad problematyką artystycznej odpowiedzi i odpowiedzialności wobec doświadczenia brutalności, widoku zbrodni i śmierci” – zaznacza Luiza Nader.

W ostatni dzień konferencji – w niedzielę – podczas sesji „Pavilionesque” i dyskusji prowadzonej przez Agatę Pyzik z udziałem Joanny Kordjak, Matyldy Taszyckiej, Dany Kaveliny przedstawiane będzie „Feministyczne dziedzictwo Marii Jaremy”.

Joanna Kordjak w wystąpieniu „Teatr zrewoltowanych kukieł. O emancypacyjnym potencjale lalek w performatywnej twórczości Marii Jaremy” wskaże, jak karykaturalne kukiełki, tworzone przez artystkę na potrzeby szopek politycznych przeznaczonych dla robotników, stanowiły narzędzie walki politycznej przeciwko nierówności społecznej i faszyzmowi, w którą artystka była aktywnie zaangażowana w latach 30.

Inną funkcję pełniła lalka we współtworzonych przez Jaremiankę spektaklach przedwojennego i powojennego Cricot. „Mamy tu do czynienia nie tyle z lalką, co z żywym aktorem przekształcanym przez artystkę w kukłę. Służył temu nakładany na ciało aktora abstrakcyjny kostium wymuszający specyficzną, nie-ludzką choreografię, makijaż, malowanie jego ciała czy zakrywająca twarz maska. Co istotne, w rolę aktorki-lalki wcielała się też sama artystka” – zaznacza Kordjak.

W debacie podsumowującej konferencję wypowiedzą się m.in. Joanna Mytkowska, Jana Baumann, Hanna Wróblewska, Julia Bryan-Wilson, Iris Mueller-Westermann.Partnerami Muzeum Sztuki Nowoczesnej w przygotowaniu konferencja są: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Dialogu im. Konstantego Puzyny odbędzie się w języku polskim i angielskim z zapewnieniem tłumaczenia symultanicznego na oba języki.

Konferencja odbędzie się w dniach od 15 do 17 września w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które jest instytucją kultury miasta stołecznego Warszawy. (PAP)

Autorka: Anna Bernat

abe/ dki/