Jerzy Kalina – rzeźbiarz, twórca scenografii i instalacji, autor projektu pomnika ofiar katastrofy smoleńskiej

Jerzy Kalina został w sobotę odznaczony przez prezydenta Andrzeja Dudy Orderem Orła Białego.

Urodził się 15 kwietnia 1944 r. w Garwolinie. Jest absolwentem Liceum Technik Plastycznych w Tarnowie oraz Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (dyplom w 1971 r. w pracowni prof. Stefana Gierowskiego).

Po studiach swą artystyczną uwagę skupił – przede wszystkim – na akcjach i instalacjach. Organizował je zazwyczaj w centralnych, ruchliwych punktach miasta.

W latach 70. współpracował z warszawską kontrkulturową Galerią Repassage, jednym z najciekawszych miejsc skupiających neoawangardę, gdzie udało mu się urzeczywistnić ideę nawiązania bezpośredniego kontaktu z widzem, wtopienia go, wprowadzenia w kreowaną przestrzeń. Symbolem szarzyzny lat siedemdziesiątych stała się jego rzeźba interwencyjna – pomnik anonimowego przechodnia "Przejście", który z 12 na 13 grudnia 1977 r. zatopił się na krótko w chodnik u zbiegu warszawskich ulic Świętokrzyskiej i Mazowieckiej. Został za nią wyróżniony Nagrodą Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida za wydarzenie roku 1977. W 2005 roku powstał we Wrocławiu trwały pomnik anonimowego przechodnia "Przejście 1977–2005" na ulicy Świdnickiej.

Jest uznawany za jednego z najbardziej wszechstronnych współczesnych polskich artystów, podejmował wiele różnych aktywności twórczych, które sam określał jako akcje plastyczne, rytualne, obrzędowe, determinaże, interwencje, piktogramy żyjące.

Zapisał się w historii polskiej sztuki współczesnej jako rzeźbiarz, scenograf teatralny i filmowy, autor spektakli teatralnych oraz filmów animowanych i dokumentalnych, jeden z pierwszych polskich performerów.

Jak wspomina oficjalny biogram artysty, od kilkudziesięciu lat jest "wierny zasadniczej idei uprawianej przez siebie sztuki – ciągłemu poszukiwaniu, ostrej prowokacji, ekspresji społecznej, politycznej, religijnej i osobistemu wyznaniu".

Kalina jest autorem m.in. projektu Pomnika Katyńskiego "Kalwarie Polskie" w Podkowie Leśnej (1990 r.), projektów polowych ołtarzy papieskich podczas pielgrzymek Jana Pawła II (1987, 1991 i 1999 r.), oprawy plastycznej pogrzebu oraz grobowca księdza Jerzego Popiełuszki przy kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie (1986 r.), projektów wnętrza i witraży kaplic prezydenckich w Belwederze i Pałacu Prezydenckim, projektu ekspozycji i narracji plastycznej w Muzeum Katyńskim w Warszawie (2014 r.), projektu pomnika rotmistrza Witolda Pileckiego we Wrocławiu i wielu, wielu innych.

W 2017 r. artysta wygrał zorganizowany przez Komitet Społeczny Budowy Pomników Prezydenta Lecha Kaczyńskiego oraz Ofiar Tragedii Smoleńskiej 2010 roku konkurs na opracowanie koncepcji pomnika ofiar katastrofy. Odsłonięty 10 kwietnia 2018 r. na placu Piłsudskiego monument to pokryta czarnym marmurem schodkowa bryła wysokości dziewięciu metrów, nawiązująca zarazem do trapu samolotu oraz pogrzebowego katafalku, na której wyryte zostały nazwiska wszystkich 96 ofiar. Pod masywna czarną bryłą znajduje się też zakryta szkłem podziemna część pomnika – sięgająca pod powierzchnię placu na głębokość dwóch metrów, w nawiązaniu do dołów, w których zakopano ciała polskich oficerów zamordowanych w zbrodni katyńskiej.

Kalina współpracował z wybitymi polskimi reżyserami i aktorami na najlepszych polskich scenach, m.in. Warszawy (Teatr Narodowy, Studio, Mały), Krakowa (Teatr Stary), Wrocławia (Teatr Polski), Katowic (Teatr Śląski), czy Zabrza (Teatr Nowy).

Od 1973 r. artysta związany jest ze Studiem Miniatur Filmowych, gdzie powstają jego animowane filmy autorskie, nagradzane w kraju i za granicą, m.in. "W trawie" (1974 r.), "Muszla" (1975 r.), "Ludwik" (1976 r.) i "Solo na ugorze" (1981 r.). W 2005 i 2008 r. stworzył długometrażowe filmy animowane "Vivat academia, vivant proffesores 1904-2004" oraz "W labiryncie Studia Miniatur". W dokumentalnym studio "WIR" wyreżyserował film "Tama" (1991 r.), "Pole karne" (1994 r.), "Jan Peszek w roli głównej" (1998 r.) i "Jerzy Grzegorzewski. Skrywana obecność" (2003 r.).

Artysta jest laureatem wielu nagród, w tym m.in. Nagrody Totus Tuus (2017 r.), Nagrody im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego (2013 r.), Złotego Medalu Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (2005 r.), Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1990 r.), Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida (1977 r.), Nagrody im. Brata Alberta (w 1986 r.) oraz Nagrody Solidarności (1984 r.). W 2007 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2008 r. – medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie filmu. (PAP)

autor: Katarzyna Krzykowska, Paulina Kurek

ksi/ pak/ agz/