Bronisław Chromy (w 1999 r.) w trakcie pracy nad rzeźbą Piwnicy pod Baranami, fot. PAP/Jacek Bednarczyk
3 czerwca 1925 r. urodził się Bronisław Chromy. Był autorem pomników i rzeźb plenerowych w miastach całej Polski, m.in. smoka pod Wawelem, a także współzałożycielem Piwnicy pod Baranami.
Do najbardziej znanych pomników, które stworzył dla Krakowa należą: Smok Wawelski u stóp Wawelu, "Fontanna grajków" na placu Wolnica, "Owieczki" na skwerze przed Akademią Rolniczą oraz stojący na Bulwarze Czerwieńskim pomnik psa Dżoka, który stał się symbolem psiej wierności.
Urodził się w Leńczach koło Lanckorony. Ojciec przyszłego rzeźbiarza był górnikiem, który na gospodarstwo pod Lanckoroną zapracował w Niemczech, Francji i USA; zaś matka była artystką ludową, hafciarką.
Już we wczesnym dzieciństwie przyszły rzeźbiarz zdradzał zainteresowanie plastyką. "W grudniu, styczniu, lutym Bronek dysponował nożem i bulwami dorodnych karpieli pastewnych. Siedział sobie i rzeźbił w kącie kuchni" – wspominał w autobiografii "Kamień i marzenie".
Prof. Bronisław Chromy został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim
Decyzją matki miał pozostać na roli. "Po zaliczeniu podstawówki zostałem przypisany do pracy na gospodarstwie i od takiej decyzji matki nie było odwołania. Choć ciągnęło mnie do książek, mogłem czytać tylko podczas posiłków albo w jesienno-zimowe wieczory" – pisał.
Przez szereg lat próbował podołać matczynej woli, ale po II wojnie światowej trafił do Artystycznej Odlewni Metali Franciszka Tieslera w Krakowie, gdzie szybko odkryto jego talent. Maturę zdał w 1950 r. w Liceum Plastycznym w Krakowie, mając 25 lat. Kilka lat wcześniej zaproponowano mu studia na Wydziale Rzeźby krakowskiej ASP, które musiał odłożyć na później, do czasu uzyskania świadectwa dojrzałości. Krakowską ASP ukończył w 1956 r. Studiował w pracowni Xawerego Dunikowskiego, który na zawsze pozostał jednym z jego życiowych autorytetów.
Od 1947 r. mieszkał w Krakowie. Od 1969 r. do emerytury w 1995 r. pracował w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1981-84 był prorektorem tej uczelni.
W 1956 r. był współzałożycielem kabaretu Piwnica pod Baranami. "Po odebraniu dyplomu wpisałem się do Związku Artystów Plastyków w Krakowie (…), mniej więcej w tym czasie powstał w mojej głowie pomysł utworzenia w Krakowie Tygla Artystycznego" – pisał w autobiografii.
W 2000 r. w Parku Decjusza wykonał pomnik Piwnicy pod Baranami z dwoma kręgami głów – piwnicznych artystów oraz przyjaciół kabaretu. Jak sam mówił, to pomnik ważnych także dla niego: "miejsca, czasu i ludzi".
Chromy był autorem m.in. Pomnika Żołnierzy Polskich w Katowicach (na Osiedlu Paderewskiego), rzeźby Ukrzyżowanego w kościele Arka Pana w Krakowie, pomnika Lotników Polskich w Krakowie, Piety Oświęcimskiej, pomnika Bartosza Głowackiego pod Racławicami oraz stojącej u stóp Wawelu rzeźby ziejącego ogniem Smoka Wawelskiego. Jego dziełem jest także pomnik polskich żołnierzy poległych w bitwie o Wielką Brytanię, stojący na cmentarzu wojskowym w Brookwood koło Londynu.
W Tarnowie wyrzeźbił pomnik Jana Pawła II.
Na zdjęciu pomnik Jana Pawła II w Tarnowie wyrzeźbiony przez Bronisława Chromego, fot. PAP/Darek Delmanowicz
W dorobku artysty są dziesiątki dużych realizacji rzeźbiarskich, które pojawiały się niemal każdego roku w miastach całej Polski od początku lat 70. do lat 90. XX w. Chromy wykonał też setek medali i kilkuset statuetek.
Jego prace znajdują się w wielu polskich placówkach muzealnych oraz w zagranicznych muzeach, m.in. w Rawennie, Oslo, Skopje, Bochum, Arezzo, Helsinkach, Paryżu, Nowym Jorku, Madrycie, Moskwie i Barcelonie. Rzeźby Chromego znajdują się także w zbiorach prywatnych kolekcjonerów na wszystkich kontynentach.
Smok Wawelski w Krakowie znów zionie ogniem
Artysta malował też obrazy podczas corocznych wakacyjnych pobytów w domu letniej pracy twórczej na Mazurach - ich tematem była fauna. Zwierzęta były także silnym motywem w jego twórczości rzeźbiarskiej, zwłaszcza parkowej. "Bez widocznego trudu przechodzi od ogromnych pomników do rzeźby parkowej i galeryjnej, a od niej do niewielkich medali" – pisał o rzeźbiarzu 1999 r. krytyk Jerzy Madeyski. "Chyba najbardziej jednak zarówno przez artystę jak odbiorców lubianym motywem jego twórczości są zwierzęta, choć najchętniej użyłbym w stosunku do nich terminu +zwierzaki+ dla ich wręcz domowej swojskości" – dodał.
W autobiografii "Kamień i marzenie" Chromy podkreślił, że w czasach PRL-u miał możliwość wyemigrowania do Francji lub Ameryki, ale "nakaz narodowej przynależności i wierności +korzeniom+ okazał się silniejszy". "Wykuwam swoje marzenia w kamieniu ze świadomością, że jestem dłużnikiem narodu, który w czasie nauki i studiów płacił podatki pokrywając koszta mojej edukacji" – napisał rzeźbiarz w ostatnim zdaniu autobiografii.
Chromy to laureat kilkudziesięciu nagród za osiągnięcia twórcze oraz szeregu oznaczeń państwowych, m.in. Złotego Medalu "Zasłużony Kulturze Gloria Artis", który otrzymał w 2009 r. Za zasługi dla Krakowa został uhonorowany Brązowym Medalem Cracoviae Merenti.
Zmarł 4 października 2017 r. (PAP)
(arch.)
