Zachowane ryciny, fotografie i plany monumentalnych synagog z 13 miast w całej Polsce, zniszczonych przez Niemców i nie odbudowanych po II wojnie światowej, ukazano na wystawie „Niewyobrażalne. Pustka po wielkich synagogach” czynnej od niedzieli w Żydowskim Muzeum Galicja w Krakowie.
Jak wskazały kuratorki ekspozycji Anna Wencel i Jagoda Wójcicka, otwarcie wystawy następuje w 86. rocznicę spalenia Wielkiej Synagogi w Oświęcimiu – wydarzenia, które miało miejsce w nocy z 29 na 30 listopada 1939 roku.
- To celowe przesunięcie akcentu z daty przemocy ku gestowi pamięci – podkreśliły autorki wystawy.
Ekspozycja została przygotowana w oparciu o zachowane ryciny, fotografie, plany budynków i dawne plany miast z czasów, kiedy monumentalne synagogi jeszcze istniały.
Współcześnie – zaznaczyły kuratorki - można je poznać tylko ze zdjęć, rycin, opisów, dokumentacji, spisanych relacji świadków. Niektóre stają się przedmiotem studiów badawczych i zyskują cyfrowe rekonstrukcje.
Według autorek wystawy wielkie synagogi, w większości zbudowane w XIX i na początku XX wieku, imponowały nie tylko skalą, ale i stylem. Zostały zbudowane w różnych stylach - od neogotyckiego po mauretański. Stanowiły też ważne punkty orientacyjne i były ważnym punktem odniesienia nie tylko dla lokalnych społeczności żydowskich, ale także dla wszystkich mieszkańców miast.
Synagogi te bezpowrotnie zniknęły w wyniku wydarzeń zapoczątkowanych podczas Nocy Kryształowej w listopadzie 1938, a kontynuowanych podczas II wojny światowej.
Zdaniem kuratorek ekspozycja zwraca uwagę na skalę zniszczenia przedwojennych zabytków architektury sakralnej. - Powodem likwidacji tych niezwykłych budowli były nienawiść i przemoc – podkreśliły.
Wśród przypominanych budowli są m.in. Synagoga Nowa w Tarnowie (data zniszczenia – 9 listopada 1939), Nowa Synagoga w Szczecinie (9 listopada 1938), Nowa Synagoga we Wrocławiu (9 listopada 1938), Wielka Synagoga w Oświęcimiu (29/30 listopada 1939), Nowa Synagoga w Częstochowie (25 grudnia 1939), Wielka Synagoga w Warszawie (16 maja 1943).
Wystawa „Niewyobrażalne. Pustka po wielkich synagogach” w Żydowskim Muzeum Galicja potrwa do 31 sierpnia 2026 roku. Wstęp jest wolny.(PAP)
rgr/ dki/
