Rafał Wnuk i Sławomir Poleszak z Nagrodą Moczarskiego za książkę o podziemiu antykomunistycznym

W niedzielę wieczorem w Bibliotece Narodowej w Warszawie została przyznana Nagroda Historyczna m.st. Warszawy im. Kazimierza Moczarskiego dla najlepszej książki dotyczącej historii Polski po 1918 r. Jej laureatem zostali Rafał Wnuk i Sławomir Poleszak za książkę „Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”.

- Dzieje podziemia powojennego, nazywanego też niepodległościowym, są obszarem bardzo emocjonalnym, trwa proces nadawania jego uczestnikom rangi jedynych niezłomnych, jedynych w tym czasie patriotów, pożądanego źródła inspiracji dla współczesnych postaw ideowych. Trwa zatem instrumentalizacja tematu – mówił prof. Andrzej Friszke, przewodniczący jury.

Nominowana za książkę „Konrad Swinarski. Biografia ukryta” Beata Guczalska. Fot. PAP/Tomasz Gzell

Prof. Friszke powiedział, że tytuł książki dotyczy podstawowego pytania, z którym mierzyli się żołnierze Armii Krajowej i innych formacji po ustaniu niemieckiej okupacji: - Im dłużej w podziemiu trwali, tym bardziej dylematy stawały się trudniejsze, a możliwość uniknięcia represji mniejsza. Los zwykle był tragiczny - śmierć lub więzienie.  

Przewodniczący jury zaznaczył, że podziemie nie było monolitem: - Antykomunizm nie był jedyną płaszczyzną, bohaterowie książki różnili się ideowo, charakterologicznie, mieli wahania, niektórzy nie potrafili już żyć inaczej niż z bronią, w lesie, bez potrzeby liczenia się z „górą” konspiracji i narzucanymi przez nią zasadami. Niektórzy ześlizgiwali się ku zbrodniom, i było ich niemało. Autorzy takie przykłady podają, nie relatywizując tragicznej rzeczywistości.

Nominowany za książkę „Bratny. Hamlet rozstrzelany” Emil Marat. Fot. PAP/Tomasz Gzell

- Wyróżniamy opowieść o czasach, które nie mają jednego wymiaru – powiedział prof. Friszke. - Książkę przeciwstawiającą się lekceważeniu innych wątków życia Polaków w tamtej rzeczywistości. Podobnie jest z innymi nominowanymi pracami jak analiza kształtowania powojennego życia w Legnicy, czy portrety ludzi kultury na różne sposoby podejmujących wyzwania, jakim były dla ich twórczości rządy komunistyczne. W gronie nominowanych znalazła się też monografia Konfederacji Polski Niepodległej, której członkowie radykalnie kontestując realia PRL, działali jednak w zupełnie innej rzeczywistości niż ta, z którą zmagali się bohaterowie książki Poleszaka i Wnuka. Dzieje powojenne mają wiele bowiem wymiarów, a w ich kolejnych dekadach różnie kształtowały się ludzkie losy i wybory życiowe. Z pewnością jednak formacja ludzi podziemia – stojących między wojennym zaangażowaniem a powojenną codziennością złożoną z kompromisów – zasługuje na uwagę i namysł.

Nominowany za książkę »Szaleńcy niepodległości«. Historia Konfederacji Polski Niepodległej ” Grzegorz Wołk. Fot. PAP/Tomasz Gzell

Zwycięzcy otrzymał statuetki – repliki temperówki patrona nagrody – oraz 50 tys. zł. Nagrody pieniężne otrzymali również pozostali nominowani, po 10 tys. zł. Do Nagrody zostało zgłoszonych 115 książek, a jury nominowało pięć tytułów: „Konrad Swinarski. Biografia ukryta” Beaty Guczalskiej, „Bratny. Hamlet rozstrzelany” Emila Marata, „»Szaleńcy niepodległości«. Historia Konfederacji Polski Niepodległej” Grzegorza Wołka oraz „Drudzy w mieście. Życie codzienne ludności polskiej w Legnicy 1945–1948” Marka Żaka.

Nominowany za książkę „Drudzy w mieście. Życie codzienne ludności polskiej w Legnicy w latach 1945–1948” Marek Żak. Fot. PAP/Tomasz Gzell

Ponadto Ołówek, nagrodę przyznawaną przez uczniów szkół ponadpodstawowych z 20 Młodzieżowych Klubów Historycznych im. Kazimierza Moczarskiego, otrzymał Bartosz Panek, autor książki „Zboże rosło jak las. Pamięć o pegeerach”.

Prof. Rafał Wnuk to historyk to profesor nauk humanistycznych związany z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Jest autorem około 100 artykułów i kilku książek naukowych poświęconych historii II wojny światowej, powojennej konspiracji antykomunistycznej w Europie Środkowej i Wschodniej, pamięci kulturowej oraz kwestiom związanym z upamiętnieniami i muzeami, w tym  wspólnie ze Sławomirem Poleszakiem „Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”. W latach 2002-2010 był redaktorem naczelnym półrocznika IPN pt. „Pamięć i Sprawiedliwość”, a w latach 2001-2007 kierował zespołem przygotowującym „Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956”. W latach 2008-2017 pełnił funkcję Głównego Specjalisty w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, a w latach 2013-2017 był Kierownikiem Działu Naukowego. Współautor scenariusza wystawy głównej i autor dużej części jej treści. W ostatnich latach był zaangażowany w działalność popularyzatorską i publicystyczną na łamach portali i kanałów ohistorie, Historia bez kitu oraz związany z samorządową instytucją kultury Brama Grodzka - Teatr NN w Lublinie.

Dr Sławomir Poleszak to historyk, pracownik Instytutu Studiów Politycznych PAN oraz Instytutu Europy Środkowej w Lublinie, redaktor naczelny „Przeglądu Historyczno-Wojskowego” w Wojskowym Biurze Historycznym w Warszawie, badacz polskiego podziemia antykomunistycznego oraz komunistycznego aparatu represji w Polsce. Autor i współredaktor wielu książek, m.in. „Podziemie antykomunistyczne w Łomżyńskiem i Grajewskiem (1944–1957)”; „Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956” i wspólnie z Rafałem Wnukiem „Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”. Współzałożyciel i współprowadzący internetowego portalu historycznego www.historiabezkitu.pl.

irk/