"Biografie rzeczy" - wystawa darów z kolekcji Muzeum Historii Żydów Polskich

"Na wystawie mówią do nas same przedmioty (...) przemawiają do nas swoją formą. To one opowiadają historie konkretnych ludzi, lub konkretnej osoby" - powiedziała kuratorka wystawy Judyta Pawlak.

Wśród prezentowanych przedmiotów znalazły się m.in. pergamin z mezuzy z fragmentami Tory oraz biała chusteczka z monogramem, w której był on przez lata przechowywany, drewniane szachy wykonane w 1943 r. przez ukrywającą się bunkrze w Kołomyi Polę Najder, zbiór książek i ubranek dziecięcych z lat 50. i 60., które zmuszona do emigracji w wyniku kampanii antysemickiej Marca'68 Anna Trachtenherc zabrała z sobą do Szwecji, chcąc zachować kawałek swojego dzieciństwa.

Przestrzeń wystawy podzielono na siedem obszarów, porządkując zgromadzone przedmioty zgodnie z ich charakterem, miejscem powstania lub ich rolą w życiu właścicieli lub darczyńców. Pierwszy z nich zatytułowano "księga/książka" przypominając, że w żydowskiej tradycji jest ona źródłem praw i norm moralnych, fundamentem, na którym opiera się porządek świata. Drugi z obszarów to "emigracja/podróż/wędrówka".

Wśród prezentowanych przedmiotów znalazły się m.in. pergamin z mezuzy z fragmentami Tory oraz biała chusteczka z monogramem, w której był on przez lata przechowywany, a także drewniane szachy wykonane w 1943 r. przez ukrywającą się bunkrze w Kołomyi Polę Najder.

Trzeci obszar nazwano "ślady nieobecnej obecności". Pokazano tam przedmioty, które swoją obecnością przypominają o istnieniu swoich żydowskich właścicieli. Zobaczyć można tam m.in. fragment macewy przerobiony na kamień do ostrzenia noży, kubki kiduszowe, bączki chanukowe, sukienkę na Torę, dokumenty, stemple, kafle podłogowe, kawałki matryc drukarskich, wkładkę do butów zrobioną z fragmentu Tory, gitarę z gwiazdą Dawida, anonimowe fotografie.

Czwarty z obszarów to "pamiątki rodzinne/pamiątki osobiste/przedmioty opowiedziane", piąty to "ojczyzna", szósty - "sztuka" (tworzona przez Żydów i z myślą o nich), siódmy - "ukrywanie".

Jak zaznaczyła Pawlak większość darów dla muzeum to przedmioty ocalone i przechowywane przez Polaków. Do nich należy egzemplarz powieści "Charitas" (III tom trylogii "Walka z szatanem") Stefana Żeromskiego z Żydowskiej Biblioteki Towarzyskiej im. Icchaka Lejba Pereca w Ostrołęce. Tuż przed II wojną światową książkę pożyczył 15-letni wówczas Stanisław Kacprzyński i nie zdążył jej oddać. Przechowywał ją przez lata ze względu na pamięć o żydowskich kolegach sprzed wojny: Morysie Wansztoku i Izaku Perhali. Przekazując ją muzeum mówił, że "zwraca ją po latach".

Przedmiotom historycznym towarzyszą na wystawie prace artystów współczesnych, m.in. Krzysztofa Gliszczyńskiego, Elżbiety Jabłońskiej, Dominika Lejmana, Magdaleny Leśniak, Wojciecha Łazarczyka. Integralną częścią ekspozycji jest także widziany przez okno z sali wystawowej znajdujący się przed budynkiem muzeum Pomnik Bohaterów Getta Natana Rapaporta.

Jak wyjaśnił drugi z kuratorów wystawy Wojciech Leder "pozostają one w specjalnej relacji z eksponowanymi przedmiotami, w szczególny sposób komentują pochodzenie rzeczy i wydarzenia z nimi związane". I tak przedmioty, które zostały wykonane w ukryciu, przez osoby ukrywające się, pokazane zostały publiczności w wykonanym ze szkła kredensie autorstwa Elżbiety Jabłońskiej, w którym nie sposób nic ukryć, bo wszystko jest widoczne przez ścianki.

Wystawa jest jednym z efektów prowadzonego przez Muzeum Historii Żydów Polskich programu zbierania pamiątek. Działania te są prowadzone od 2006 r. w Polsce i w Izraelu. W efekcie ich do kolekcji muzeów trafiły liczne pamiątki historyczne, obejmujące fotografie, pocztówki, druki, ulotki, dokumenty oraz przedmioty użytkowe. Podczas kontaktu z darczyńcami kustosze muzeum starają się nagrywać z nimi wywiady. Na wystawie można wysłuchać 10 nagranych historii.

Wystawa będzie prezentowana do 17 lutego 2014 r. (PAP)

dsr/ ls/