Marta Meszaros. Fot. PAP/A. Rybczyński
Marta Meszaros, wybitna węgierska reżyserka, od lat związana z Polską, kończy w poniedziałek 80 lat. Jej filmy pokazywano i nagradzano na najważniejszych światowych festiwalach. „Adopcja” z 1975 roku została uhonorowana Złotym Niedźwiedziem w Berlinie. Meszaros, której najnowszy projekt to przygotowywany obecnie film fabularny o Marii Skłodowskiej-Curie, znana jest jako autorka opowieści o kobietach.
"Najczęściej głównymi bohaterkami jej filmów są kobiety - żony, matki, kobiety samotne, silne i słabe, mocno stąpające po ziemi, pełne sprzeczności" - przypomniał Węgierski Instytut Kultury w Warszawie. Sama artystka, tworząca filmy fabularne od ponad 40 lat, podkreśliła w jednym z wywiadów: „Zawsze w moich filmach są kobiety, które szukają samych siebie i prawdy. To może być prawda o dziecku, prawda o rewolucji, prawda naukowa”(„Gazeta Wyborcza – Duży Format”, luty 2011).
Marta Meszaros urodziła się 19 września 1931 r. Kispest (obecnie dzielnica Budapesztu). W początkach swojej reżyserskiej kariery na Węgrzech zrealizowała film „Dziewczyna” (1968). W 1975 r. wyreżyserowała z kolei film „Adopcja”, który nagrodzono Złotym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie. Bohaterka „Adopcji”, 40-paroletnia Kata, jest zaangażowana w nie rokujący na przyszłość związek z mężczyzną. Marzy o dziecku - gotowa jest wychować je nawet jako samotna matka. Jej życie zmienia się, gdy kobieta nawiązuje przyjaźń z nastolatką wychowaną w domu dziecka.
Rok po triumfie w Berlinie Meszaros zrealizowała kolejny wysoko oceniony film - „Dziewięć miesięcy”, który również pokazano na Berlinale, a także w Cannes, gdzie obraz zdobył nagrodę krytyków FIPRESCI. W 1978 r. film Meszaros „Jak to w domu” nagrodzono z kolei Srebrną Muszlą na festiwalu w San Sebastian.
Ważne miejsce w dorobku reżyserki - która urodziła się na Węgrzech, ale w okresie dzieciństwa żyła z rodzicami w Kirgistanie - zajmują filmy zawierające wątki zaczerpnięte z jej własnej, dramatycznej biografii: „Dziennik dla moich dzieci” (1984), „Dziennik dla moich ukochanych” (1987), „Dziennik dla mojego ojca i matki” (1990) oraz „Mała Vilma. Ostatni dziennik” (2000). „Dziennik dla moich dzieci” zdobył Nagrodę Specjalną Jury na festiwalu w Cannes, zaś „Dziennik dla moich ukochanych” – Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie.
Bohaterką „Dziennika dla moich dzieci” była nastoletnia dziewczyna, która w drugiej połowie lat 40., po powrocie na Węgry ze Związku Radzieckiego - gdzie umarła jej matka, a ojciec, aresztowany w 1938 roku, przepadł bez wieści - powoli poznaje nową ojczyznę. Kolejne filmy to kontynuacje tej historii („Dziennik dla moich ukochanych" obejmuje np. lata 1951–1956). Do znanych tytułów w filmowym dorobku Marty Meszaros należą też m.in.: „Embrion” (1994), „Siódmy pokój” (1996, uhonorowany na festiwalu w Wenecji wyróżnieniem Katolickiego Bira Filmowego OCIC) i „Niepochowany” (2004).
Meszaros była żoną węgierskiego reżysera Miklosa Jancso. Później przez wiele lat była związana prywatnie z polskim aktorem Janem Nowickim, który zagrał w wielu jej filmach (m.in. w "Dziewięciu miesiącach", filmowych „Dziennikach”, „Niepochowanym”).
U Meszaros występowali także inni polscy artyści, m.in. Anna Polony, Jan Frycz, Łukasz Nowicki.
Z Polską węgierska reżyserka związana jest od lat 70. "Zawsze mnie ciągnęło do waszego kraju. Lubiłam wasze filmy: Wajdy, Hasa, Kawalerowicza. I tę atmosferę, romantyzm Polaków, waszą zadziorność" - wspominała po latach (w rozmowie z Romanem Praszyńskim, tekst opublikowany na portalu Polki.pl). Niektóre filmy Meszaros były koprodukcjami polskimi, np. "Niepochowany" to wspólna produkcja Polski, Węgier i Słowacji.
W 2007 r. Meszaros otrzymała na festiwalu w Berlinie Złotą Kamerę (Berlinale Camera) za filmowe osiągnięcia twórcze.
Oprócz fabuł, artystka ma w dorobku filmy dokumentalne. Jest również reżyserką teatralną. Realizowała spektakle m.in. w Teatrze Bagatela w Krakowie (2002, "Tramwaj zwany pożądaniem" Tennessee Williamsa) i warszawskim Mazowieckim Teatrze Muzycznym (MTM) Operetka (2006, przedstawienie operetkowe "Księżniczka Czardasza" Emmericha Kalmana).(PAP)
jp/ ls/
