Gotyckie polichromie w kaplicy w Chwarszczanach. Fot. PAP/M. Bielecki
Zakończył się pierwszy etap prac konserwatorskich przy unikatowych, pochodzących z XV w. gotyckich polichromiach ściennych w kaplicy w Chwarszczanach (Zachodniopomorskie) wybudowanej przez zakon templariuszy. Jak powiedziała PAP we wtorek konserwator dzieł sztuki Sławomira Zadros – Kułaga, polichromie powstały najprawdopodobniej w połowie XV w. gdy kaplica należała do zakonu joannitów. Malowidła na ścianach przedstawiają świętych, nazywane jest takie przedstawienie rozmową pomiędzy świętymi.
W prezbiterium są także przedstawienia świętych dziewic. Trzymają one w rękach różne atrybuty, dzięki którym można je rozpoznać. Nie są zidentyfikowane jeszcze trzy postacie, ponieważ nieczytelne są ich atrybuty bądź trudno jest określić konkretną świętą. Interesująca jest np. postać świętej ze słońcem w ręce.
Kaplicę w Chwarszczanach zbudował rycerski zakon templariuszy w XIII w. Po kasacie zakonu w 1312 r. majątek templariuszy przejął zakon joannitów. Przez kilka lat w XV w. teren komandorii wraz z kaplicą był w posiadaniu zakonu krzyżackiego. Kaplica w Chwarszczanach jest jednym z niewielu zabytków użytkowanych w swej historii przez trzy najważniejsze zakony rycerskie. Po przeniesieniu komandorii joannickiej do Świdwina w 1540 r. na obszarze klasztornym powstał folwark domeny państwowej.
Zadros – Kułaga zaznaczyła, że malowidła mają wyjątkowy chcrakter. „Powstanie ich jest rzeczą niezwykle tajemniczą. Sama tematyka nie jest też częsta w sztuce i w ikonografii. Postacie są doskonale malowane, warsztat ich twórcy jest niezwykle interesujący i doskonały. Postacie są świetnie ujęte z realizmem i pięknie sportretowane (...) są niezwykle dobrze przedstawione; w pełnym wymiarze, w skrótach, w pełnych proporcjach, w indywidualizacji postaci a nawet ich szat. Poza postaciami, nawet elementy architektury namalowane za nimi przedstawiono z pełną perspektywą i ze światłocieniem. Ta forma malarska jest na doskonałym poziomie”.
Nieznany jest autor malowideł ani dokładny czas, w którym powstały. Polichromie mają wysokość ponad 3 metrów i oplatają od wewnątrz prawie całą świątynię. Przyjmuje się, że pokrywają 200 mkw. powierzchni. Zachowały się w dobrym stanie.
Wiadomo że w XIX w. uzupełnione zostały ubytki w polichromiach. W 1945 r. malowidła zamalowano, odsłonięte zostały w latach 90.
Wojewódzki konserwator zabytków w Szczecinie Ewa Stanecka, powiedziała, że zakończył się pierwszy etap prac konserwatorskich przy malowidłach. „Zostały zabezpieczone przed najgorszym, np. odpadnięciem od ściany i bezpowrotnym zniszczeniem. W tej chwili mamy materię oryginalną, przytwierdzoną do podłoża. Najgorsze zagrożenie - inwazją biologiczną czy mechaniczną mamy już za sobą. Można teraz myśleć o dalszych etapach prac konserwatorskich”.
Stanecka dodała, że polichromie potrzebują jeszcze specjalistycznych badań historyka sztuki, które pomogą wyjaśnić okoliczności i czas ich powstania.
Prace konserwatorskie przy polichromiach rozpoczęły się w sierpniu br. Trwają jeszcze ostatnie zabiegi remontowe przy konstrukcji dachu kaplicy, mają one zakończyć się w listopadzie br.
Kaplicę w Chwarszczanach zbudował rycerski zakon templariuszy w XIII w. Po kasacie zakonu w 1312 r. majątek templariuszy przejął zakon joannitów. Przez kilka lat w XV w. teren komandorii wraz z kaplicą był w posiadaniu zakonu krzyżackiego. Kaplica w Chwarszczanach jest jednym z niewielu zabytków użytkowanych w swej historii przez trzy najważniejsze zakony rycerskie. Po przeniesieniu komandorii joannickiej do Świdwina w 1540 r. na obszarze klasztornym powstał folwark domeny państwowej.
Historia templariuszy, czyli Zakonu Rycerzy Świątyni, sięga 1118 roku, kiedy to rycerze Hugo de Payns, Godfryd de Saint-Omer, Godfryd d'Eygorande, Nicolas de Neuvic, Jean d'Ussel, Jean de Meymac i Pierre d'Orlean złożyli przed patriarchą Jerozolimy ślub ubóstwa, czystości i posłuszeństwa, zobowiązując się bronić pielgrzymów. Dziesięć lat później, na synodzie w Troyes, ukonstytuowali się jako zakon. Otrzymali białe płaszcze i Regułę Zakonną (obowiązującą dla nich sentencją stało się "Memento finis" - łac. "Miej w pamięci, rozpamiętuj koniec").
Na temat templariuszy powstawały niezliczone legendy. Choć znani byli jako "Ubodzy Rycerze Chrystusa", przypisywano im ogromne bogactwa i podejrzewano, że w tajemniczych skrytkach ukrywali na terenie swoich siedzib skarby.
Kaplica chwarszczańska powstała w dwóch etapach. Pierwotnie, w połowie XIII w. wybudowano granitową romańską świątynię. Ze względu na jej skromny charakter około 1280 r. wzniesiono kolejną, zachowaną do dnia dzisiejszego. Jest to ceglana budowla gotycka z fragmentem romańskiej fasady. Wnętrze kaplicy nakryte jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Bryłę kaplicy opinają masywne przypory. W fasadzie znajdują się dwie wieże. Architektura kaplicy odnosi się do militarnego aspektu zakonu templariuszy.
Kaplica znalazła się na liście 100 najważniejszych zabytków architektury w Polsce sporządzonej w 2001 r. przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. (PAP)
res/ abe/
