Zygmunt Nowakowski. Fot. NAC
Zdjęcia, publikacje i dokumenty Zygmunta Nowakowskiego znalazły się na wystawie „Emigrejtan. Zygmunt Nowakowski – krakowianin na wygnaniu”. Ekspozycję prezentuje Muzeum Historyczne Miasta Krakowa w Domu Zwierzynieckim z okazji 50. rocznicy śmierci publicysty.
„To był człowiek o różnorodnych zainteresowaniach. Odwiedzający Dom Zwierzyniecki poznają Nowakowskiego zarówno jako działacza politycznego i społecznego, jak i aktora” - mówił w rozmowie z PAP kurator ekspozycji Bartosz Heksel.
Wystawa znajduje się na parterze Domu Zwierzynieckiego oraz na pierwszym piętrze. Na parterze można obejrzeć m.in. ręcznie napisany przez Nowakowskiego życiorys, indeks z czasów studiów polonistycznych, dokumenty potwierdzające pozytywną obronę pracy doktorskiej. „Nowakowski był pierwszym polskim aktorem, który obronił doktorat” - przypomniał kurator wystawy.
Jedną z sal wystawowych zaaranżowano jak scenę teatralną. Nowakowski grał m.in. Konrada w „Dziadach”, poetę w „Weselu”, Hrabiego Henryka w „Nie-Boskiej komedii”, Don Fernanda w „Księciu Niezłomnym”. Jest tam również oryginalna makieta dekoracyjna do przedstawienia „Krakowiacy i górale”, które w 1928 r. wyreżyserował Nowakowski.
W gablocie na parterze jest też oryginał książki „Niemcy a la minute”. „Nowakowski przebywał w Niemczech w czasie, kiedy Hitler doszedł do władzy. Polak, obserwując sytuację w Niemczech, przewidział i opisał zagrożenie ze strony hitlerowskiego państwa. Niemcy w odwecie spalili jego dworek w Trzęsówce na Podkarpaciu” - opisał Heksel.
W dużej sali na parterze goście mogą obejrzeć półgodzinny film dokumentalny o Nowakowskim - „Nigdy nie wyjechałem z Krakowa” w reż. Mariana Kubery. "W filmie przyjaciele Nowakowskiego opowiadają o nim głównie jako o działaczu emigracyjnym, który, choć przebywał w Wielkiej Brytanii, to sercem i myślami pozostawał w Krakowie" - wyjaśnił kurator.
Salę na pierwszym piętrze zaaranżowano jak scenę teatralną. Nowakowski grał m.in. Konrada w „Dziadach”, poetę w „Weselu”, Hrabiego Henryka w „Nie-Boskiej komedii”, Don Fernanda w „Księciu Niezłomnym”. Jest tam również oryginalna makieta dekoracyjna do przedstawienia „Krakowiacy i górale”, które w 1928 r. wyreżyserował Nowakowski.
W pokoju imitującym gabinet Nowakowskiego umieszczono biurko, na nim maszynę do pisania, a na ścianach rysunki z autografami Nowakowskiego i prywatne zdjęcia np. fotografie dworu w Trzęsówce, zdjęcia publicysty z ulubionymi zwierzętami.
W przedpokoju do „gabinetu Nowakowskiego” są kopie „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, a w nich publikacje Nowakowskiego. Wielką popularność Nowakowskiemu – jako publicyście – przyniosły felietony, które pisał do „Kolumny Zygmunta” w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”. „Szacuje się, że coniedzielna +Kolumna Zygmunta+ docierała nawet do trzech milionów czytelników. Zaryzykuję stwierdzenie, że każdy, kto wówczas lubił czytać w języku polskim, na pewno poznał Nowakowskiego” - powiedział PAP kurator wystawy.
Na pierwszym piętrze zwiedzający znajdą także stanowisko ze słuchawkami, przez które posłuchają fragmentów audycji Nowakowskiego prowadzonych w Radiu Wolna Europa. Audycje te - jak powiedział Heksel - miały za zadanie tworzenie wspólnej tożsamości kulturowej Polaków w kraju i poza nim, oraz przeciwdziałanie zakłamywaniu narodowej historii przez komunistów.
Działalność emigracyjną Nowakowskiego ukazują też zamieszczone w gablotach na wystawie artykuły, które powstały w Wielkiej Brytanii, m.in. tekst "O drugie +nie+" opublikowany w 1944 r. w emigracyjnym tygodniku „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie”. "Ten słynny artykuł był manifestem politycznym przeciwko sytuacji politycznej Polski po II wojnie światowej" - wyjaśnił Heksel.
Wystawa czynna będzie do 20 października (zwiedzanie od środy do niedzieli).
We wrześniu 1939 r., przed wkroczeniem Niemców do Krakowa, Nowakowski wyjechał do Lwowa. Stanął tam na czele Komitetu Krakowskiego, organizującego pomoc dla uchodźców. Później wyjechał do Wielkiej Brytanii. Był członkiem Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej ustanowionej przez prezydenta Władysława Raczkiewicza.
Zygmunt Nowakowski (prawdziwe nazwisko Tempka) urodził się w styczniu 1891 r. na podkrakowskim wówczas Zwierzyńcu (Zwierzyniec jest dziś dzielnicą Krakowa), a zmarł w październiku 1963 r. w Londynie. Pisarz, publicysta, aktor. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Grał w sztukach wystawianych przez Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie, a w latach 1926-1929 jego dyrektorem. W „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” publikował felietony. Był także wiceprezesem klubu sportowego Cracovia.
We wrześniu 1939 r., przed wkroczeniem Niemców do Krakowa, Nowakowski wyjechał do Lwowa. Stanął tam na czele Komitetu Krakowskiego, organizującego pomoc dla uchodźców. Później wyjechał do Wielkiej Brytanii. Był członkiem Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej ustanowionej przez prezydenta Władysława Raczkiewicza. Pełnił funkcję redaktora naczelnego polskiego emigracyjnego tygodnika - „Wiadomości Polskich, Politycznych i Literackich”, redagowanych wspólnie z Mieczysławem Grydzewskim.
Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Nie akceptował bowiem rządów komunistycznych w powojennej Polsce.
Przez 11 lat, od 1952 r. stale współpracował z Radiem Wolna Europa. Wygłosił ok. stu gawęd historyczno-literackich o tematyce patriotycznej. (PAP)
bko/ abe/
